Chứng tỳ vị hư yếu ở trẻ em

Khái niệm ‘

Chứng Tỳ Vị yếu ở trẻ em là chỉ những chứng trạng do eồng nảng của Tỳ vị giảm xút, cũng là nói sự vận hóa của, Tỳ phân bố tinh vi thủy cốc, sự thu nạp ngấu nhừ thủy cốc của Vị, công năng thăng thanh giáng trọc bị giảm xút gây nên bệnh. Phần nhiều do ăn bú không điều độ, mệt nhọc tổn thương, hoặc mửa nhiều, tả kéo dài làm hao thương Tỳ Vị mà thành bệnh.

Biểu hiện lâm sàng ‘chủ yếu là kém ãn, sau khi ăn thì bụrig đầy, đại tiện lỏng loãng, chân tay rã rời, thể trạng gầy còm, thiếu hơi biếng nói, sắc mặt úa vàng, lưỡi nhạt rêu lưỡi trắng, mạch Hoãn Nhược hoặc là chỉ văn nhạt trệ v.v.

Chứng Tỳ Vị hư yệu ở trẻ em thường gặp trong các bệnh Tích trệ, Tiết tả, Thoát giang, Niệu huyết, Tiện huyết, Cơ nục, Cơ nuy.

Càn chấn đoán phân biệt với các chứng Tỳ VỊ dương hự ở trẻ em, chứng Tâm Tỳ đều hư ở trẻ em, chứng Can Tỳ đều hư ở trẻ em, chứng Phế Tỳ đều hư ở trẻ em.

II_ề Phân tích

Tỳ chủ thăng thanh, lấy thăng làm thuận* VỊ chủ giáng trọc, lấy giáng làm hòa. Nếu Tỳ Vị hư yếu thãng giáng mất điều hòa, tất nhiên trên bệnh lý ảnh hưởng lẫn nhau, hơn nữa còn phát

sinh nhiều tật bệnh.

Nếu bệnh Tích trệ xuất hiện chứng Tỳ Vị hư yẽu, đậc điểm chứng trạng là mặt vàng mình gầy, bụng trướng đau, không thiết ãn bú, Ợ hãng nuốt chua, miệng khô khát nước, giấc ngủ không yên, hoặc thổ hoặc tà, rêu lưỡi tráng nhớt, mạch Trầm Hoạt. Dây phần nhiều do ăn uống đọng lại ở VỊ quản, uất kết VỊ Trường, Tỳ vận hóa không mạnh, tiêu hđa không tốt thuộc chứng trong hư kiêm thực, điều trị theo phép kiện Tỳ hòa Vị tiêu đạo; Nếu Hư nhiều Thực ít, cho ũống bài kịên Tỳ hoàn (Y phương tập giải). Nếu thực nhiều hư ít thì dùng Chỉ thực tiêu bĩ hoàn (Lan thát bí tàng).

Nếu trong bệnh Tiết tả mạti tính, phần nhiầu tả hạ ra trong loãng hoậc ra đồ ãn không tiêu, sau khi an thì tả nậng hơn, tả lâu ngày thì mặt phù chân thũng, vả lại sát mặt uá vàng, mỏi mệt yếu sức, bụng bĩ đày, ản kém, rêu lưỡi tráng mỏng, mạch Tế hoặc chỉ văn nhạt. Đây là vì Tỳ VỊ hư yếu, thăng giáng thất thường, trong đục lẫn lộn gây nên; Điều trị nên kiện Tỳ lợi thấp sử dụng bài Sâm linh bạch truật tán (Hòa tẽ cục phương)

Lại như bệnh Thoát giang xuất hiện trong chứng Tỳ Vị hư yếu ở trẻ em, phần nhiều biểu hiện các chứng váng đàu hoa mát, tiếng nói thấp khẽ, kém ãn, sau khi ăn vào trướng bụng nặng trệ, thân thể mỗi mệt, hụt hơi, có lúc tự ra mồ hôi, đại tiện nhiều lần, chất lưõi non bệu cđ vết rảng, rêu lưỡi trắng mỏng, mạch Hư Nhược, Dây là do Tỳ hư, trung khí bất túc, sức nâng lên vô lực gây nên, phép điều trị nên bổ trung ích khí, sử dụng bài Bổ trung ích khí thang (Tỳ Vị luận)

■ Chứng Tỳ Vị hư yếu của trẻ em xuất hiện trong Huyết chứng, huyết dịch không lưu-thông theo con đường bình thường, hoặc trào lên miệng mũi, hoặc dồn xuống đại, tiểu tiện, hoặc thấm ra ngoài ra; Đây là do Tỳ hư không khả nàng thổng huyết, huyết không đi theo kỉnh, tràn ra ngoài mạch, nên mới thấy các chứng hậu xuất huyết; Diều trị nên kiện Tỳ, ích khí, nhiẽp huyết, cho uống bài Qui tỳ thang (Tế sinh phương).

Lại như bệnh Teo cơ ở trẻ em xuất hiện chứng Tỳ vị hư yếu, biểu hiện lâm sàng là chân tay thân mình mềm yếu, dễ mỏi mệt, da thịt teo gầy, kém ăn, tinh thần không mạnh, lưỡi nhạt ít rêu, mạch Tế Nhược; Dây là do Tỳ Vị hư yếu, khí lụiyết suy tổn, không có nguồn hớa sinh tân dịch khí huyết, cơ thịt gân mạch mất sự nhu dưỡng dần dần hình thành chứng này; Diều trị nên kiện Tỳ ích khí, sử dụng bài Sâm linh bạch truật tán.

Tỳ VỊ là gốc của Hậu thiên, hóa sinh khí huyết để doanh dưỡng năm Tạng sáu Phủ tứ chi trăm khớp. Vì thế người bị chứng Tỳ Vị hư yếu, tất nhiên thể chất yếu ớt, diễn biến và phát triển của cơ chế bệnh khá phức tạp. Ví dụ công năng thụ nạp và vận hóa bị giảm sút đến nổi khí huyết đều hư, gân mạch cơ báp không được nuôi dưỡng, mất chức nãng thống nhiếp, huyết lìa đường mạch, cổ các chứng trạng ăn uống kém, sau khi ăn vào trướng bụng, váng đầu hoa mắt, tâm hoang hồi hộp, đoản hơi tinh thần mồi mệt, teo cơ,dễ mối mệt cho đến cả đại tiện ra huyết, tiểu tiện ra huýết v.v. Lại như ốm ỉâu dươĩig khí suy dần, Dương vi Ám thịnh, thấy chứng trạng bụng lạnh, ói mửa ra nước trong đại tiện lỏng loãng, tiểu tiện trong lợi, chân tay không ấm, thuỷ thấp không hóa v.v. dàn dàn phát .sinh hiện tượng Tỳ dứơng hư suy.

Chẩn đoán phân biệt

Chứng Tỳ VỊ dương hư ở trẻ em với chứng Tỳ VỊ hư yếu ở trẻ em đều là Hư từ Tỳ vị; Nhưng loại trên chú trọng vào Trung dương, nguyên nhân bệnh và chủ chứng đều co’ chỗ khác nhau. Chứng Tỳ VỊ dương hư ở trẻ em có thể do tiên thiên bẵt túc, mệnh hỏa nhố nhoi, trung dương không mạnh; Tiểu nhi thuộc Tri dứơng, ham ân thức sống lạnh, ngây hè buông thả ăn bừa d«a quả nước lạnh, hàn thấp làm tổn hại Tỳ dương, Tri dương nhận lầm là Thuần dương, khi bị bệnh lại điều trị không thỏa đáng, dùng quá nhiều thuốc đáng lạnh, bẻ gẫy Trung dương, la liệt các nguyên nhân kể trên đều tập trung vào dương khí của Tỳ Vị bị tổn thương, dương khí không còn gì để sưởi ấm gây nên bệnh; Cho nên tuy cũng thấy kém ăn, sau khi ăn trướng đày, đại tiện lỏng Iơãng, cũng như các chứng thấy ở Tỳ Vị hư nhược. Nhưng người tiên thiên bất tủc phần nhiều có kèm theo chứng trạng sắc mặt trắng bệch, thể trạng bé nhỏ, chân tay lạnh sợ lạnh. Người ưa thích ãn đồ lạnh mát, thường lại sợ ăn đồ lạnh vào, gây đảu bụng ỉa chảy; Người dùng thuốc đắng lạnh thương dương, thường không thiết tha gì mọi thức ăn, ăn chút ít là đầy trướng ngay, nếu đau bụng thì ưa xoa bóp chườm nóng, gặp nhiệt thì đỡ, vũng rốn và bụng sợ lạnh, cảm chút ít hơi lạnh là đi ỉa lỏng, không giống như trẻ em bị chứng Tỳ VỊ hư nhược, sác mật thường là vàng lẫn trắng, ỉa lỏng mà không phải là lạnh đau mới đi ia lỏng, vì sự ma sát ở VỊ không mạnh, Tỳ vận chuyển không khỏe, biến hóa chủ yếu là ăn uống mà không làm tốt đẹp da thịt. Đó là một lẽ nguyên nhân Tỳ VỊ dương hư nhìn thấy rất rõ, thời gian hình thành bệnh khá ngán; Chứng Tỳ VỊ hư nhược thì thường hình thành dần dần, hình thành bệnh khá chậm; Đtí là lẽ thứ hai. Cho nên căn cứ vào đó mà cđ thể phân biệt.

Chứng Tám Tỳ đều hư ỏ trẻ em với chứng Tỳ VỊ hư nhược ở trẻ em: Tỳ Vị là nguồn sinh hóa khí huyết; Tỳ Vị hư yếu, doanh huyết suy hư, huyết không nuôi Tâm cho nên thấy Tâm hư. vì thế, ngay trong chứng Tỳ Vị hư yếu, thường thấy kèm cả chứng Tâm Tỳ đều hư.

Yếu điểm để phân biệt hai chứng là: Loại trên có chứng trạng sác mật úa vàng, biếng ăn, sau khi ăn trướng bụng; Loại sau ngóài những chứng trạng cùng xuất hiện của Tỳ Vị hư yếu, còn ‘cớ kèm các chứng đoản hdi thần khiếp, mất ngủ hay quên, hồi hộp chinh sung, mạch Tế Nhược vô lực.

Chứng Can Tỳ không điều hòa ở trẻ em với chứng Tỳ Vị hư ở trẻ em: Can khí sơ tiết là điều kiện duv trì công năng .tiêu hóa bình thường của Tỳ Vị. Nếu quả là Can uất sẽ ảnh hưởng tới sự thu nạp của Vị và sự vận hóa của Tỳ, vả lại Tỳ Vị hư nhược, thấp tà uẫt nghẽn cũng cđ thể ảnh hưởng làm Can mất sơ tiết. VI vậy hai tạng Can Tỳ trên nguyên nhân và cơ chế bệnh có ảnh hưởng lẫn nhau, lâm sàng có thể xuất hiện lản nhau, Đương nhiên trẻ em phần nhiều tư lự đơn thuần, vui buồn bộc lộ ra ở sác chứ không thầm nén ở trong, nhưng cũng thường thấy mỗi khi tư lự quá, cảm tình nhạt nhẽo hay tình cảm hướng vào trong đối với trẻ em, rất dễ hình thành chứng nầy. Chứng hậu phân biệt là : Chứng Tỳ Vị hư yếu thì kém ãn, trướng bụng, đại tiện nhão hoặc đại tiện không điều. Chứng Can Tỳ không điều hoà thl ngực sườn trướng đầy và đau không giống như sự vui vẻ của trẻ em nói chung mà thường tỏ vẻ tức giận tấm tức không vui, hay thở dài hoặc hơi có chút không vtía lòng là dễ giận dễ buồn, sồi bụng trung tiện, ợ hơi kém ăn hoặc đau bụng ỉa chảy, mạch cố hiện tượng Huyền.

Chứng Phế tỳ đều hư ở trẻ em với chứng Tỳ VỊ hư yếu ở trẻ em: Tỳ là cái nguồn sinh ra đàm, Phế lậ dụng cụ chứa đờm. Tỳ không vận hóa thấp, thấp tụ thành đờm, thường là bệnh lý cơ chuyển Tỳ hư liên lụy đến Phế, hình thành hàn làm thương Phế; Chăm sóc không thích hợp, ho lâu không khỏi, trị tiết suy dần có thể biến thành bệnh ở Kim liên lụy đến Thổ gây nên chứng Phế Tỳ đều hư chứng trạng có đặc điểm là đoàn hơi, tự ra mò hôi, khái thấu nhiều đờm, thậm chí mặt phù chân thũng, hiện tượng Tỳ Phế đều hư đồng thời xuất hiện, có sự phân biệt, với chứng Tỳ VỊ hư nhược rất rõ.

TríclTdẫn^X^yăn

Tỳ khí bất túc, thì chân tay rã rời mà đại tiện lỏng, đồ án không tiêu hda và ẩu nghịch, bụng trướng ruột sôi, đó là Tỳ khí hư vậy (Tỳ bệnh hậu – Chư bệnh nguyên hậu luận).

Vị khí bất túc thì đói mà không thu nhận thủy cốc, ỉa lỏng ẩu nghịch, đó là VỊ khí hư vậy ‘Vị bệnh hậu – Chư bệnh nguyên hậu luận).

Nghỉ như ãn uống không điều độ thỉ Vị mắc bệnh. VỊ mác bệnh thì đoản hơi, tinh thần kém mà sinh đại nhiệt, có lúc bốc hỏa lên nóng rát cả mật. Sách Hoàng đế châm kinh viết: VỊ nhiệt là thuộc Túc Dương minh. VỊ đã mắc bệnh thì Tỳ không hấp thụ được cái gì. Tỳ là cõi tử-âm, không chủ về thời gian cho nên cũng từ đó mà phát bệnh. Hĩnh thể mệt nhọc thì Tỳ mác bệnh, bệnh ở Tỳ là mệt mỏi hay nằm, chân tay không thu về, đại tiện tiết tả. Tỳ mắc bệnh thì Vị chẳng một mình chu lưu được tân dịch, cho nên cũng tìí đó mà mắc bệnh (Tỳ Vị thảng suy luận – Tỳ Vị luận).