Biểu – Lý là 2 cương lĩnh để xác định vị trí nông sâu của bệnh.

1. Nội dung:

1.1. Biểu chứng:

– Biểu chứng là khi bệnh mới phát, tà đang còn ở bên ngoài, ở nông, thường xuất hiện tại bì mao, gân, cơ nhục, xương khớp. YHCT gọi là phần vệ (ôn bệnh) hay kinh thái dương (lục kinh).

– Biểu hiện lâm sàng: Phát sốt, sợ lạnh, sợ gió, đau đầu, đau mình, ngạt mũi, ho. Rêu lưỡi trắng mỏng, mạch phù.

– Nguyên tắc điều trị: Phát tán ngoại tà, giải biểu.

1.2. Lý chứng:

– Lý là bệnh ở bên trong, ở sâu, thuộc các phủ tạng, bệnh truyền nhiễm ở giai đoạn toàn phát. YHCT gọi là phần dinh khí huyết (ôn bệnh) hay kinh dương minh (lục kinh).

– Bệnh ở lý có thể do truyền từ ngoài vào, có thể tà khí trúng ngay vào tạng phủ. Cũng có thể do tình chí (thất tình) và các nguyên nhân khác (bất nội ngoại nhân) làm rối loạn hoạt động chức năng của các tạng phủ.

Biểu hiện lâm sàng:

– Do ngoại tà truyền từ ngoài vào:

+ Do nhiệt tà thì sốt cao, khát, thích uống nước lạnh, phiền táo, nói mê, lưỡi đỏ rêu vàng, phân khô kết, nước đái đỏ ít.

+ Do hàn tà thì đau bụng, ỉa chảy, nôn do ăn thức ăn lạnh, bụng bị lạnh.

– Do nội nhân: Chức năng của các tạng phủ, khí huyết bị rối loạn.

Nguyên tắc điều trị:

– Do ngoại cảm: Dùng pháp thanh hạ.

– Do nội nhân: Tuỳ trạng thái hư thực, hàn nhiệt của bệnh để có pháp điều trị thích hợp. Tuy nhiên bệnh tạng lấy bổ làm chủ, bệnh phủ lấy thông làm chủ.

Phân biệt biểu chứng – lý chứng:

BIỂU CHỨNG	LÝ CHỨNG
Sốt kèm theo sợ lạnh	Sốt cao
Chất lưỡi nhạt	Chất lưỡi đỏ
Rêu lưỡi trắng	Rêu lưỡi vàng
Mạch phù	Mạch trầm

2. Các hiện tượng khác:

2.1. Hiện tượng bán biểu bán lý:

Là chứng bệnh mà không ở biểu cũng không ở lý mà ở giữa biểu và lý, gọi là chứng bán biểu bán lý. Theo sách “Thương hàn luận” chứng này thuộc bệnh của kinh thiếu dương.

Biểu hiện lâm sàng: Hàn nhiệt vãng lai (lúc nóng, lúc rét), ngực sườn đầy tức, miệng đắng, lợm giọng buồn nôn, hoa mắt, mạch huyền.

Nguyên tắc điều trị: Hoà giải thiếu dương.

2.2. Hiện tượng biểu lý thác tạp:

Cùng trên 1 bệnh nhân vừa có chứng biểu, vừa có chứng lý gọi là “biểu lý đồng bệnh”.

Nguyên tắc điều trị: Vừa chữa phần biểu, vừa chữa phần lý, gọi là biểu lý song giải.