Chứng khí âm đều hư

Khái niệm

Chứng Khí âm đều hư íà chỉ hai phương diện nguyên khí vá chân âm trong cơ thể đồng thời bất túc, vừa cd những chứng trạng suy tổn nguyên khí eủa ba tạng Phế, Tỳ, Thận, lại vừa có những biểu hiện âm hư nhiệt thịnh gây nên tân dịch của năm tạng bị hao tổn và doanh âm bất túc. Chứng liày thường gặp ở giai đoạn giữa hoặc giai đoạn cuối của ngoại cảm ốn bệnh hoặc nội thương tạp bệnh, bởi vì ốm lâu không khỏi hoặc dùng các phép hãn, thổ, hạ, lợi thái quá, khí âm bị hao thương gây nên bệnh.

Biểu hiện lâm sàng chủ yếu của chứng Khí âm đều hư là tinh thần mỏi mệt yếu sức, ra mồ hôi, đoản hơi, ho khan ít đờm, biếng ản, miệng khô họng đau, chóng mặt hoa mát, về chiều cđ cơn triều nhiệt, hồi hộp, lòng bàn chân tay móng, mỏi lưng ù tai, tiểu tiện ít, táo bón, lưỡi đỏ tía ít rêu, mạch Tế Sác Vô lực v,v.

Chứng Khí âm đều hư xuất hiện rải rác trong các bệnh Xuân ôn, Thử ôn, Thấp ôn, Thu táo, và các bệnh biến trong nội thương tạp bệnh như VỊ quản thống, Phế lao, Tâm quý và Lao lâm.

Càn chẩn đoán phân biệt với các chứng Khí huyết đều hư và chứng Âm dương đều hư.

Phân tích

VI nguyên nhân bệnh, bệnh tà và tính chất bệnh biến, bộ vị phát bệnh của chúng này không giống nhau, lâm sàng phải phân tích rô ràng. Như chứng này cổ thể gặp trong bệnh-Xuân ôn, phàn nhiều do cảm nhiễm tà khí ÔI* nhiệt của thời lệnh mùa Xuân, tà nhiệt ắíì náu ở khí phận, nhiệt kết ở Dương minh làtn háồ khí và tân dịch, làm cho VỊ Trường mất chức năng truyền đạo, biểu hiện chứng trạng mình nóng, tinh thần mỏi mệt yếu sức, miệng khô họng đau, bọng dưới trướng đày rắn chắc, táo bón, rêu lưỡi vàng khô, mạch Tràm Nhược V.V’. điều trị nên ích khí dưỡng âm, tăng tân dịch khoi thông táo bón, chọn dùng bài Tân gia Hoàng long thang (Ôn bệnh diều biệnị gia giảm.

Trong bệnh Thử ỏn xuất hiện chứng Khí âm đều hư, phần nhiều do mùa Hạ nđng nực, nhiệt tà đồn ép mồ Hời, rất dễ haò thương khí âm. Kim tử cửu y án trong Thanh đại danh y y án tinh hoa từng ndr nếu đã ra nhiều mò hôi thi khí nhân dơ tiỉà bị hao ở bên ngòài, vì đại nhiệt thì âm sẽ bị hao ở bên trõng\ Nếu Thử làm thương khí âm, cđ chứng trạng mồ hôi ra nhiều rhà mình nóng, chân tay rã ròi tiníì thần líiồi ĩBiệt, miéng khát mà tấm phiền, mạch Hư mà vô lực; điều trị nên thanh thử nhỉệt để ích khí âm, cho uống -bài Vương thị thành thử ích khí thăng (Ôn nhiệt kinh vỉ) gia giảm. Nếu thử nliĩệt lui mà khí âtíi hao tổn thải quả, phải đề phòng hao dịch khí thoắt, có chứng trạng phát nhiệt đã lui mà ra mồ hôi không dứt,-khát nước phiền nhiệt, đoản hơi suyễn gấp, mạch Tán vô lực; đây là khí không cố nhiếp ĩĩíà âm không giữ gìn được ở bên trong/phải dùng ngay biện pháp ích khí liễm âm, sinh tân cố thoát, cho uổng Sinh mạch tán (Nội ngoại thương biện hoặc luận) gia giảm.

Chứng Khí ôm đều hư xuất *hfện trong bệnh Thấp .ôn, nguyên nhân phàn nhiều đã qua phát hãn nhiều lần, lại vì tính của thấp dính trệ, ra mồ hôi mà thấp nhiệt không giải, thấp tà uất át mà khí âm hao tổn quá nhiều, có chứng trạng phát nhiệt ra mồ hôi mà nhiệt không giải, mổi mệt hụt hơi, vùng ngực bụng

nổi bạch’ bồi khổ trắng như xương khố, chất lưỡi nhạt, rêu lưỡi trơn nhớt, mạch Tế Sác.,, đó là loại Khô bồi do khí âm đều hư, phép chữa phải ích khí dưỡng âm, .sinh tân liễm dịch, cho uống Sinh mạch tốn hoặc Sa sâm mạch đông thang (Ôn bệnh điều biện) gia giảm_ễ

Chứng này cũng-CÓ thể gặp trcmg bệnh Thu táo, mùa Thu táo tà phạm Phế, táo dễ hóa nhiệt làm thương khí âm, xuât hiện cbứng trạng mỉnh nóng, ho khan không cổ đờm, thở suyễn khát nước tâm phiền, ngực sườn trướng khó chịu, mũi miệng khô ráo, lưỡi ít rêu, ven lưỡi vậ đàu lưỡi đỏ, mạch Tế Sác; điều trị theo phép thanh Phế nhuận táo, cho uống Thanh táo cứu Phế thang (Y môn pháp iuậtị gia giảm. Nếu táo tà hóa nhiệt, hụn đốt Phế Vị, tân dịch à trong bị hao tổn sẽ xuất hiện Phế Vị_; khi âm đều tổn thựơng, cổ chứng trạng mình nóng bứt dứt, hữ khan liên tục, ngực bụng đau âm ỉ, Vị qụản có cảm giác nóng rát, họng khồ miệng khát, lưỡi Táo câu ỉưỡi tróc mảng, mạch Tế Sác diều trị nên tri dưỡng Phế VỊ, cho uổng Sa sâm mạch đông thang gia giảm. Nếu Ôn tà ‘nhiệt độc, lấn, sâu vào hạ tiêu, làm hao thương chân âm, hoặc đùng nhàm phép phát hãn, xuất hiện chứng hối hộp, chọáng váng không yên, tự ra mồ hôi không dứt là biểu hiện Tâm Thận khí âm đều hư; điều trị nên ích khí trấn nhiếp, phù cỉụnh bồi nguyên, chọn dùng bài Cứu nghịch thang (Ôn bệnh đièụ biện) gia giảm, cuối bài thuốc này nêu rõ. “Mạch Hự Đại muốn Tận, thêm -Nhân sâi» 2 đồng cân”.

Trong biện chứng Nội thương tạp bệnh, cbứng này thường liện lụy hai Tạng Phủ trở lên,, Như trong bệnh VỊ quản thống, phần nhịiều do ãn uống không điều độj Tỳ Vị vốn hư lại thệm nội thương thất tìnỊỉ, Can kfrí uất trệ, khí uẫthóa hỏa hoành nghịch phạm Vị, nung nấu làm hại VỊ âm, biểu hiện là khí âm của Tỳ VỊ và Can đều bị hư, có chứng trạng VỊ quản đạu: âiỊỊ Ị và trướng đầy, chướng nhiều hơn đau, nhộn nhạo khô miệng,, tinb thần mỏi mệt yếu sức, có lúc ợ hơi, đại.tiện lòng loãng, vÙBg Vị qụản có lúc có cảm giác nóng rát, lưỡi đỏ ít rêu, mạch Tế Huyền có lực; điều trị nên điều Can hòa VỊ, ích Hhí dưỡng âm, cho uống bài Dưỡng vị thang (Chứng trị chuẩn thằng) hợp với Thược dựợc Cam thảo thang (Thương hàn luận) gia giảm.

Bệnh Phế lao xuất hiện chứng nậy, phần nhiều do phú bẩm hư yếu, nằm ngồi không thận trọng, mệt nhọc tư lự làm hao tan nguyên khí, ehính khí bất túc, vi khuẩn Lao nhân chỗ hư mà vào làm tổn thương Phế ám, xuất hiện khí âm ở Tỳ Phế Vị đều hư, có chứng trạng khái thãu khạc ra huyết, về chiều nóng từng cơn, quầng mất đỏ hồng, đoản hơi, tinh thẳn mỏi mệt, thanh âm thấp nhỏ tự ra mồ hôi hòặc mồ hôi trộm, kém ân, lưỡi đỏ ft rêu, mạch Tế vô lực; điều trị nên ích khí dưỡng âm, bồi thổ sính kitìi, cho uống bài Nguyệt hoa hoàn (Y học tâm ngộ) gia giảm

Chứng Khí ằm đều hư xuất hiện trong bệnh Tâm qụý, phần nhiều đo cơ thể vốn hư yếu, Tỳ Vị bất túc, tư lự quá độ hao thương tâm huyết, huyết hư thì âm suy, xuất hiện khí ám của Tỳ VỊ và Tâm đều hư, có chứng trạng tim hồi hộp không yên, chóng mật hoa mát, sác mật trắng xanh, miệng íchồ họng đáu, lòng bàritay chân nđng, tinh thần mỏi mệt yểu sức, lưỡi đỏ nhạt, ít rêu, mạch Tế Sác hoặc Kết Dại; điều trị nêíi ích khí dưỡng tâm, tư âm ninh thần, chọn dùng bài Thiên vừơng* bổ tâm đan ỉ thế y dắc hiệu phương) hoặc Trích Cam thào thang (Thương hàn luận) gia giảm.

Chứng này cũng xuất hiệtí trong Lâm chứng, phầri nhiều đo bị chứng Lắm lâu ngày khồng khỏi, nguyền khí củà Tỳ VỊ suy tổn, lại thêm mệt nhọc qủá sức, phòng thất vô độ, hoậc dùng thuốc thấm lợi nhiều hại tân dịch, xuất hiện Khí âm của Tỳ Vị và Thận đều hư, lại vì cứ mệt nhọc thì phát bệnh, cho nên gọi là Lao lâm, có chứng trạng tiểu tiện giỏ giọt, tái phát nhiều lần, tinh thần rã rời khốn đốn, bụng dưốĩ trướng nặng, miệng khô họng đau, ngũ tâm phiền nhiệt, lưỡi đỏ ít rêu, mạch Tế Sác; điều trị theo phép kiện Tỳ ích khí, tư âm bổ Thân, cho uống Thất vị đồ khí hoàn (Y tông kỷ nhiệm biên) giá giầm.

Trên đây giới thiệu những trọng điểm từ Tỷ VỊ khí hư mà ảnh hưởng ăến các Tạng Phủ khác íồi xuất hiện chứng náy; Đương nhiên, còn có thể do Phế khí-hư hoặc Thận khí hư mà ảnh hưởng đến các Tạng Phủ “khác rồi xuất hiện chứng này, như có thể thấy Phế Tỳ khí âm đều hư mà hỉnh thành bệnh Phế nay; có thể thấy Phế Tâm khi ám đều hư mà hlnh thành bệnh Chinh xung Phế Gan khí âm đều hư mà t’iành bệnh Khái huyết;‘ Phế Thận khí âm đều hư gây nên bệnh Suyễn; Tâm Thận khí âm đều hư dẫn đến bệnh Bất mị. Can Tỳ Thận khí âm đều hư dẫn đến bệnh Trúng phong v.v. Tóm lại, lâm sàng nên xuất phát từ học thuyết chỉnh thể và mối liên quan của các Tạng Phủ để tìm ra cáp bộ vị Khí âm đều tổn thương và các Tạng Phủ trực tiếp, mới có thể từ trong những bệnh chứng phức tạp rác rối phân tích được rõ ràng, không thể rối loạn được.

Cũng cần chỉ rõ, vô luận là bệnh ngoại cảm hay nội thương, chứng này phần nhiều gặp ở người vđa khí hư hoặc âm hư, và hay phát bệnh vào mùa Hạ Thu; bởi vì mùa Hạ nóng nực rất dễ hao khí thương âm; Thu táo xâm nhập rất dễ hóa nhiệt, nung đốt khí âm gây nên chứng Khí âm đều hư.

Ngoài những nguyên nhân đã nói ở trên, cũng cần coi trọng đến nhân tố bắt nguồn từ việc chữa chạy, bởi vì từ việc dùng thuốc hạ nhầm, đùng thuốc thổ nhầm, làm ra quá nhỉềụ mồ hôi, dùng thụốc thăm lợi vô độ đều có thể làm cho nguỵên khí của cơ thể suy tổn, âm dịch mất dần, từ đó mà xuất hiện chựng này, không thể không thận trọng.

Những điêu trình bày ở trên, trong quá trinh biến hóa của

ciứng này, thường có kiêm cả ẹác bệnh tà uất – đàm – ứ. Khí âm đêu hư mà kiêm cả khí uất, phàn nhiều do tình tự úc uất, Can uãt hóa hỏa mà làỊn cho khi âm hao thương nặng thêm, như có cãc chứng ho khan, thở sụyễn. Khí ậm đều hư mà kiêm cả đàm nhiệt, phàn nhièu do Tỳ khí hư mà đàm thấp ứ đọng ở trong, hóa tjáo ạhiệt mà kkí âm càng tổn hại, như có chúng chóng mặt V.v. Khí âm đều hư mà kiêm cả ứ huyết, phần nhiều do ứ huyết ngăn trỏ mà hóa nhiệt thương âm, như có các chúng Ế cậch và Trưng tích. Đổi vối các truờng hợp ẹó kiêm bệnh tà, nên áp dụng phép viía công vừa bổ, dứt khoát không được dùng liều thuốc mạnh; Nếu công phạt thái quá, sẽ phạm sại lầm đã hư lại làm hư thêm. Tục ngữ nói “ôn dương thì dễ, hồi phục âm thì khó khân”, nóị lên viôc khôi phục khí âm phải cđ một quá trình, nên sử lý từ từ, không được nôn nóng hấp tấp, dùng bừa thuóc tư nhị làm trở ngại sự sinh phát của Vị khí. Chứng Khí âm đều hư nếu không khôi phục dần dần, khí hư liên lụy đến dương, cđ thể dẫn đến chứng âm dương đều hư. Đây là thời kỳ phát triển cuối của chứng khí huyết âm dương hư, tất nhiên sẽ liên lụy đến gốc rễ Thận âm, Thận dương. Cuối cũng, vì nguyên âm, nguyên dương suy kiệt, âm dương chìa lỉa, sinh mạng cũng ngừng hoạt động.

Chẩn đoán phân biệt.

Chúng Khí huyốt đều hư với chứng Khí âm đều hư, trên lâm sàng cả hai đều .biểu hiện khí hư như tinh thần mệt mỏi yếu . SIỈC, đoản hơi, ãn không thấy ngon, Nhưng chúng Khí huyết đều hư là hai phương diện Khí và Huyết đều suy tổn, nguòn sinh hóa (ủa cơ thể bất túc, cổng năng Tạng Phủ giảm sút, có chúng trạng t inh thần mệt mòi yếu súc, đoản hơi, chóng mặt hoa mắt, hòi hộp mất ngủ, sắc mật tái xanh kém tươi, chân, tay tê dại, móng tay chận nhợt, lưỡi nhạt bệu, mạch Tế Nhược vô lực. Điểm chủ yếu