1. Nguyên nhân:

Chứng tâm thận bất giao là triệu chứng vì quan hệ giữa tâm hoả với thận thủy không nhịp nhàng mà biểu hiện ra. Trường hợp vì ngũ chí hoá hoả, tư lự quá độ, bệnh lâu hại âm, dâm dục không điều độ, đều có thể gây ra chứng này.

2. Chứng trạng:

Tâm phiền, tâm quý, mất ngủ, nhiều chiêm bao, hay quên, đầu choáng, miệng khô, gò mà đỏ, nóng hầm hập trong xương, ra mồ hôi trộm, eo lưng, đầu gối mỏi đau, di tinh, lưỡi đỏ, mạch tế sác.

3. Cơ chế bệnh sinh:

Tâm ở thượng tiêu, thận ở hạ tiêu, thận âm nhuận lên nuôi ở tâm thì tâm hoả mới không bốc lên, tâm hoả cần phải xuống giao với thận, thận thủy mới không bị lạnh. Tâm thận giao nhau gọi là thủy hoả ký tế.

Bệnh lâu hao tổn tinh huyết hoặc khó nhọc, dâm dục quá mức, thì có thể tổn hại đến thận âm, thận âm không đủ làm cho tâm dương bốc lên. Ngũ chí quá cực hoặc ngoại cảm nhiệt tà vào lý hoá nhiệt, tâm hoả bốc mạnh xuống đến thận thủy làm hại chân âm, cũng có thể làm cho tâm thận không giao, thủy hoả mất sự giúp nhau. Thận thủy không đủ không lên chế được tâm hoả làm cho tâm thần không yên, thần mất nuôi dưỡng cho nên tâm quý, tâm hiền mất ngủ nhiều chiêm bao.

Thận âm suy hư không nuôi dưỡng được xương tuỷ thì eo lưng, đầu gối đau mỏi. Thanh khiếu không được nuôi dưỡng thì choáng váng xây xẩm. Bể tuỷ trống rỗng cho nên hay quên. Âm hư ở trong âm không liễm được dương, dương hư phù ra ngoài thì gò má đỏ. Âm hư sinh nội nhiệt cho nên nóng hầm trong xương. Hư hoả bức tân dịch tiết ra ngoài, thì sinh mồ hôi trộm. Tân dịch bị tổn thương cho nên miệng khô. Hư hoả nhiễu động tinh thất cho nên di tinh. Lưỡi đỏ, mạch tế sác là chứng thuộc âm thiếu hoả vượng.

Điểm chính để chẩn đoán là: Mất ngủ và tâm hoả bốc lên, cùng xuất hiện với chứng thận âm hư.

4. Luận trị:

– Phép trị: Giao thông tâm thận.

– Phương dược:

* Giao thái hoàn (Nghiệm phương).

Hoàng liên 30g    Quế tâm    3g   Tán bột làm hoàn, uống 2-3g.

Phân tích: Hoàng liên để thanh tâm hoả. Quế tâm để dẫn hoả quy nguyên, giao thông tâm thận.

* Thiên vương bổ tâm đơn (Nhiếp sinh bí phẫu).

Sinh địa, Nhân sâm, Đan sâm, Huyền sâm, Bạch linh, Ngũ vị tử, Viễn chí, Cát cánh, Đương quy, Thiên môn, Mạch môn, Bá tử nhân, Toan táo nhân. Làm hoàn mật áo bằng Chu sa.

* Hoàng liên a giao thang:

Hoàng liên  6g      Hoàng cầm  6g     A giao  6g      Bạch thược  9g      Kê tử hoàng  2 quả.

Phân tích: Hoàng liên, Hoàng cầm để thanh tâm hoả. A giao, Kê tử hoàng để tư âm huyết. Bạch thược để liễm âm.