1. Sơ lược học thuyết kinh lạc.

1.1. Khái niệm:

Kinh lạc là hệ thống gồm các đường kinh chính chạy dọc theo cơ thể và các đường lạc chạy ngang, nối với nhau thành một mạng lưới đi khắp toàn thân, là nơi tuần hoàn của khí huyết để nuôi dưỡng toàn thân và cũng là nơi tác nhân gây bệnh xâm nhập vào cơ thể. Trên đường kinh có các lỗ hổng gọi là huyệt, là nơi khí huyết vào ra. Khi cơ thể bị bệnh kinh mạch cũng là nơi phản ánh tình trạng bệnh tật mà ta có thể dựa vào đó mà chẩn đoán, từ đó có những biện pháp kích thích vào kinh mạch để chữa bệnh.

1.2. Hệ thống kinh lạc:

– Kinh mạch gồm:   + 12 kinh chính.

                             + 12 kinh nhánh.

                             + 8 mạch kỳ kinh.

– Lạc mạch gồm: 15 lạc lớn, lạc mạch, lạc mạch nhỏ. Lạc mạch nổi ở nông và thường đi ngang hoặc chếch hợp với kinh thành 1 mạng lưới chằng chịt.

1.3. Tác dụng của kinh lạc:

– Về sinh lý:

+ Kinh lạc là đường tuần hoàn của khí huyết đi nuôi dưỡng toàn thân, duy trì chức năng sinh lý của cơ thể và bảo vệ cơ thể chống lại ngoại tà.

+ Kinh lạc ở trong đi vào tạng phủ, ở ngoài đi ra cơ bì kết nối cơ thể thành một khối thống nhất.

– Về bệnh lý: Kinh lạc là nơi tà bệnh xâm nhập vào cơ thể và truyền từ nông vào sâu (khi bệnh nặng dần) hoặc truyền từ sâu ra nông (khi bệnh nhẹ dần).

– Về chẩn đoán: Kinh lạc là nơi phản ánh sự thay đổi bệnh lý của cơ thể, do đó dựa vào sự thay đổi đó ta có thể chẩn đoán bệnh.

– Về điều trị: Kinh mạch là nơi chứa có huyệt, thông qua đó ta có thể kích thích vào cơ thể để chữa bệnh.

2. Đại cương về huyệt.

2.1. Khái niệm:

Huyệt là nơi kinh khí và khí của tạng phủ đến và đi ra ngoài cơ thể, là nơi dùng để áp dụng các thủ thuật kích thích để chữa bệnh.

2.2. Phân loại:

Huyệt được chia thành 3 loại:

– Kinh huyệt: là các huyệt nằm trên 12 đường kinh chính và 2 mạch nhâm đốc. Tổng số có trên 371 tên huyệt, hai bên có 610 huyệt.

– Kinh kỳ ngoại huyệt: là những huyệt ngoài kinh, không nằm trên các kinh mạch trên, theo các tài liệu cổ có khoảng gần 200 huyệt ngoài kinh.

– A thị huyệt: là huyệt lấy luôn ở chỗ đau, nên có vị trí không nhất định.

2.3. Một số kinh huyệt đặc biệt:

– Huyệt nguyên: là huyệt tập trung nhiều khí huyết nhất của một đường kinh. Mỗi đường kinh chính có một nguyên huyệt.

– Huyệt lạc: là một huyệt trên đường kinh có liên quan với đường kinh biểu lý với đường kinh đó. Có tất cả 15 huyệt lạc.

– Huyệt du: là 12 huyệt tương ứng với 12 tạng phủ, nằm trên kinh Bàng quang sau lưng.

– Huyệt mộ: là 12 huyệt tương ứng với các tạng phủ nằm trên các đường kinh đi qua ngực bụng.

– Huyệt khích: là huyệt trên một đường kinh có những thay đổi cảm giác (đau, chướng) khi tạng phủ hay đường kinh mang tên tạng phủ có bệnh.

– Huyệt bát hội: gồm 8 huyệt, mỗi huyệt là nơi tụ hội một chức năng chính của cơ thể là: khí, huyết, tạng, phủ, cốt, tủy, cân, mạch.

– Huyệt hội: là nơi gặp nhau của 2 đường kinh trở lên.

– Huyệt ngũ du: là 5 huyệt của một đường kinh, nằm ở vị trí từ khuỷu tay hay đầu gối trở xuống, được phân loại theo tác dụng và vận dụng theo lý luận ngũ hành:

          + Huyệt hợp: là nơi dòng nước chảy vào.

          + Huyệt kinh: nơi dòng nước đi qua.

          + Huyệt du: nơi nước dồn lại.

          + Huyệt huỳnh: nơi dòng nước chảy xiết.

          + Huyệt tỉnh: nơi dòng nước đi qua.

Là những huyệt rất quan trọng trong chữa bệnh.

+ Ngũ du huyệt của 6 kinh âm (huyệt du trùng với huyệt nguyên):

Huyệt, ngũ hành Kinh	Tỉnh Mộc	Huỳnh Hỏa	Du (Nguyên) Thổ	Kinh Kim	Hợp Thủy
Phế	Thiếu thương	Ngư tế	Thái uyên	Kinh cừ	Xích trạch
Tỳ	ẩn bạch	Đại đô	Thái bạch	Thương khâu	Âm lăng tuyền
Tâm	Thiếu xung	Thiếu phủ	Thần môn	Linh đạo	Thiếu hải
Thận	Dũng tuyền	Nhiên cốc	Thái khê	Phục liêu	Âm cốc
Tâm bào	Trung xung	Lao cung	Đại lăng	Giản sử	Khúc trạch
Can	Đại đôn	Hành gian	Thái xung	Trung phong	Khúc tuyền

+ Ngũ du huyệt và nguyên huyệt của các kinh dương:

Huyệt, ngũ hành Kinh	Tỉnh Kim	Huỳnh Thủy	Du Mộc	Nguyên	Kinh Hỏa	Hợp Thổ
Đại trường	Thương dương	Nhị gian	Tam gian	Hợp cốc	Dương khê	Khúc trì
Vị	Lệ đoài	Nội đình	Hãm cốc	Xung dương	Giải khê	Túc tam lý
Tiểu trường	Thiếu trạch	Tiên cốc	Hậu khê	Uyển cốt	Dương cốc	Tiểu hải
Bàng quang	Chí âm	Thông cốc	Thúc cốt	Kinh cốt	Côn lôn	Uỷ trung
Tam tiêu	Quan xung	Dịch môn	Trung chữ	Dương trì	Chi câu	Thiên tỉnh
Đởm	Túc khiếu âm	Hiệp khê	Túc lâm khấp	Khâu khư	Dương phụ	Dương lăng tuyền

2.4. Tác dụng của huyệt.

– Sinh lý: Huyệt liên hệ chặt chẽ với kinh mạch và tạng phủ. Huyệt và hệ kinh mạch tuần hoàn khắp cơ thể nhu nhuận nuôi dưỡng mọi tạng phủ, giúp cho âm dương cân bằng, hư thực điều hòa, kinh mạch thông suốt, chính khí vững, tà khí không xâm lấn.

– Bệnh lý: Huyệt là cửa ngõ xâm nhập của tà khí lục dâm khi chính khí suy, tấu lý sơ hở.

+ Khi một tạng hay một kinh lạc bị bệnh thường có những biểu hiện ra ở những huyệt tương ứng.

+ Huyệt là nơi phản ánh trực tiếp những biến đổi bệnh lý, dựa trên những biến đổi đó để chẩn đoán bệnh của kinh và tạng phủ.

– Phòng và chữa bệnh: Bằng những kích thích trên huyệt với lượng kích thích phù hợp với bệnh, cơ thể qua đó điều chỉnh lại những hoạt động bình thường về sinh lý mà người xưa gọi là điều khí.

2.5. Cách xác định vị trí huyệt:

– Lấy huyệt theo các mốc giải phẫu: như cơ, gân, xương, thần kinh.

– Lấy huyệt theo quan niệm trong ngoài của mô hình châm cứu cổ điển: người đứng thẳng, tay duỗi, lòng bàn tay hướng ra trước.

– Đơn vị đo lường: theo thốn tự thân, là khoảng cách giữa chỗ tận cùng hai mép da của hai nếp gấp ngón tay giữa khi ngón này co chạm đầu ngón với đầu ngón tay cái. Có thể lấy bề ngang của 4 khoát ngón tay là chiều dài 3 thốn.