Khái niệm
Chứng thực thương Tỳ VỊ là tên gọi chung cho việc ản uống khồng điều độ xuất hiện tình trạng đồ ăn nghẽn trệ ở trong, sự thu nạp tiéú htía ở Tỳ Vị mất bình thường, sự thang giáng mát chức nãng; Phần nhiều do no đổi thất thường, hoặc ăn quá độ thức sổng lạnh, chất d&u mỡ không sạch làm tổn thương Tỳ VỊ gây nên bệnh.
Biểu hiện lâm sàng chù yếụ là Vị quản trướng đầy và đau, cự án, nôn mửa thức hôi chua, ợ hơi chán ăn hoặc sôi bụng đau bụng, đi tả ra hôi như trứng ung hoặc táo bdn, rêu lưỡi dày nhớt, mạch Hoạt hoặc Huyền Hoạt.
Chứng này thường gặp trong các bệnh “Vị thrtng”, “Ẩu thổ”, “Tiết tả”.
– Cần chẩn đoán phân biệt với “chứng Tỳ Vị dương hư”, và “chứng Can Vị bất hoà”.
Phân tích
Chứng thực thương Tỳ VỊ trong bệnh Vị thống biểu hiện chủ yếu là vùng VỊ quản trướng đầy, cự án, ợ hơi, nuốt chua, hoặc nôn mửa ra đồ ân không tiêu, sau khi mửa thì giảm đau. Bệnh phần nhiều do no đói thất thường, ăn bừa đồ béo ngọt, thực trệ khổng hóa được, sự thụ nạp và tiêu hda của Tỳ VỊ thất thường gây nên. Thiên VỊ quản thống sách Y học chinh truyền nói: “Lý do gây nên bệnh, đa sổ là buông thả cái miệng và cái bụng, ham ãn đồ cay, chua, hay uống nóng, uống rượu và các thức nóng, lại ăn luốn các thúc sống lạnh, đến nỗi sáng bị thương, tối tổn hại, tích luỹ ngày tháng gây nên đau VỊ quản”; Điều trị nên theo phép tiêu thực đạo trệ, cho uống Bảo hòa hoàn (Đan Khê tăm pháp) gia giảm.
– Chứng nà^ xuất hiện trong bệnh Ẩu thổ, biểu hiện chủ yếu là nôn mửa ra đồ hăng chua, ân vào thì đau tăng, sau khi mửa thì d| chịu, kèm theo chứng vùng bụng trướng đầy rạo rực, đại tiện lỏng loãng rất hôi hoặc bí kết; bệnh phần nhiều do ăn quá độ thức sống lạnh, dầu mỡ, thức ăn không sạch, làm cho thực trệ không tiêu hóa được, Vị khí nghịch lên; Điều trị nên tiêu thực đạo trệ, hòa VỊ giáng nghịch, dùng bài Bảo hòa hoàn (Dan Khê tâm pháp) hợp với Nhị trần thang (Hòa tẽ cục phương) gia giảm.
– Chứng thực thương Tỳ Vị xuất hiện trong bệnh Tiết tả biểu hiện chủ yếu là: sôi bụng, đau bụng, phân đi tả ra mùi rất hôi, sau khi tả được thì giảm đau, Vị quản khtí chịu, ợ hơi trưâng đầy, không muốn ăn uống, rêu lưỡi cáu bẩn hoặc dày nhớt, bệnh phần nhiều do ân uống quá liều lượng hoặc ăn nhiều thức sổng lạnh không sạch, làm chò Tỹ Vị thăng giáng không điều hòa, mất chức năng truyền đạo gây nên. Thiên Tiết tả sách Cành Nhạc toàn thư viết: “Ăn uống không điều độ, nằm ngồi thất thường làm cho Tỳ VỊ bị tổn hại, thì thủy phản lại thành thấp, cốc khí phản lại thành trệ, khí của chất tinh hoa không chuyển hóa đến nỗi kết hợp với chất bẩn dồn xuống mà thành chứng tả lỵ”; Điều trị theo phép tiêu thực đạo trệ, cho uống Bảo hòa hoàn gia Mộc hương, Chỉ thực, Bạch truật, Xa tiền tử… Kiêm có chứng đại tiện hậu trọng, bài tiết khó khăn, có thể cho uống Chỉ thực đạo trệ hoàn (Nội ngoại thương biện hoặc luận) gia giảm.Chứng thực thương Tỳ Vị đa số là bệnh mới mắc, điều trị kịp thời cổ thể khỏi lígay. Nếu chính khí vốn sụy kém, điều trị không thích đáng, bệnh tình cđ thể từ thực chuyển sang hư hoặc trong hư kiêm thực; Trong quá trình diễn biến bệnh cơ có thể xuất hiện hẫf tỉnh huống: Một là thực trệ nghẽn trở ỏ trong, sự thăng giáng của Tỳ VỊ không điều hòa, hôn! mửa và tiết tả xuất hiện cùng một lúc; Nếu bệnh kéo dài ngày tân dịch thất thoát dẫn đến Tỳ Vị hư nhược, hễ ăn uống nhiều một chút là muốn nôn, muốn tả ngay, ân không thấy ngon, khát nước mà khôiìg muốn uống, sắc mặt kélĩi tươi, mỏi mệt yếu sức, chân táy không ấm, chất lưỡi nhạt, mạch Tế Nhược… Đây là thuộc về chứng Tỳ VỊ hư hàn. Hai ià đồ ân uống tích ở Tỳ VỊ, bệnh kéo dài thì thổ úng mộc uất, khí cơ nghền trệ, ứ huyết kết ở trong, đường lạc của VỊ bị tổn hại, xuất hiện triệu chứng đau VỊ quản, đau có nơi cố định như dùi đâm; nặng hơn thì mửa ra máu hoặc đại tiện ra máu, chát lưỡi tía tổi, mạch Sắc, bệnh tình càng nặng.
IIIể Chẩn đoán phân biệt:
– Chúng Tỳ dương hư với chứng Thực thương Tỳ VỊ: Cả hai chứng đều là bệnh ở Tỳ Vị, biểu hiện lâm sàng cũng có chỗ giồng nhau, nhưng cũng có chỗ khác nhau nhất định. Chứng Tỳ Vị dương hư cđ thể từ chứng Tỳ VỊ khí hư phát triển nên, cũng cđ khi do phú bẩm bất túc, ân quá nhiều đồ sống lạnh hoặc hàn tà xâm phạm vào trong, trung dương bị trở ngại, dương hư thì sinh hàn, mất chức nãng vận hóa, gây nên bệnh. Chính khí hư lại cảm nhiễm hàn tà, tình thế bệnh từ từ, triệu chứng xuất hiện trên lâm sàng tất cả đều là hiện tượng hư hàn. Bụng đau âm ỉ ưa ấm, ưa xoa bóp, gặp lạnh thì đau tăng lúc đđi lại càng đau,’đại tiện lỏng loãng hoậc tả hạ ra nước trong hoặc ra đò ăn khổng tiêu, miệng nhạt mà không khát; nặng hơn thì chân tay không ấm, chân tay mình mẩy phù thũng, chất lưỡi nhạt và non bệu, rêu lưỡi trắng trơn mạch Trầm Tế hoặc Trì Nhược là thuộc chứng hư hàn. Còn chứng thực thương Tỳ VỊ là do thực trệ khống tiêu hóa gây nên; Tình thế bệnh tiến triển nhanh, chính khí chưa bị h.ư tà khí còn thực, biểu hiện lâm sàng là thực chứng hoặc kiêm ctí hư chứng. Bụng chướng đau cư án, ăn vào đau tãng ợ hăng nuốt chua đại tiện lỏng loãng chất đi tả ra rất hôi hoặc đại tiện bí kết, hoặc trong tâm phiền, nhiệt, khát nước rệu lưỡi dày nhớt mạah Hoạt hoặc Huyền Hoạt, thuộc chứng thực nhiệt.
Chứng Can Vị bất hòa với chứng thực thương Tỳ Vị: cả hai đều xuất hiện bệnh biến Tỳ Vị thăng giáng không điều hòa. Nhưng nđi theo nguyên nhân gây bệnh,’chứng Can Vị bất hòa là do Can uất khí trệ, mất chức năng sợ tiết, hoành nghịch phạm Vị, khí cơ bị ngăn trệ, không thông thì đau, VỊ quản chướng đày, đau xiên đau nhói lan tỏa tói hai bên sườn, nơi đau không cố định, lúc đau lúc không, thường là do cáu giận mà phát cơn đau. Khí uất hoá nhiệt, tụ lại ở vùng hung cách nên trong tâm phiền nhiệt dộn dạo ứa nước chua, miệng khô và đấng, chất lưỡi đỏ rêu lưỡi vàng mạch Sác. Chứng Thực thương Tỳ Vị là do ăn uống không điều độ, thực trệ nghẽn ở bên trong, Tỳ Vị vận hóa thất thường gây nên; cho nên vùng Vị quản chướng đau khó chịu nơi đau cự án, nôn mủa hâng chua, sau khi mửa xong thì giảm đau; hoặc đại tiện lỏng loãng chất tả hạ rất hôi, sau khi tả được thì dạ dày dễ chịu, rêu lưỡi dày nhớt, mạch Huyền hoạt. Một đầng là đau thuộc khí vô hình; một đằng là đau thuộc thực hữu hình… Dựa vào đó dể chẩn đoán phân biệt.
Trích dẫn y văn
– Thương thực, phải có hiện tượng sợ ăn (Cảnh Nhạc toàn
thư).
– Chứng thực tích bụng phải rắn, cd chướng, cự án, ợ hăng nuốt chua, không thiết ân, dùng các bài Bảo hòa hoàn, Đại hoà trung ẩm… làm cho tiêu đi (Bút hoa y kính).
– Thương thựp với đình thực nên chia làm hai lòại: Nếu là thương thực do ăn uống tăng lên quá mức, Trương VỊ tổn hại, nguyên nhân bệnh d chỗ khỏng tiêu hóa. Gòn đình thực thì vô luận là ăn nhiều hay ít, hoặc đương ân gặp sự tức giận hoặc đương ản mà mác bệnh, gây nên bệnh ở chỗ khí kết không biến hóa được.
– Chữa thương thực coi trọng vào vấn đề ăn, dùng các phép thổ hoặc hạ hoậc tiêu. Nếu là đình thực thl chú trọng vào khí, chỉ có cách lý khí kiêm thêm phép tiêu, còn các phép thổ và hạ không được dùng. Nói chung đối với thương thực nên chia ra thượng – trung – hạ tam tiêu; còn đình thực thì chú trọng vào VỊ quản.
Để lại một phản hồi