1. Nguyên nhân:

Chứng tâm hoả cang thịnh là   triệu chứng do tâm hoả đốt mạnh mà gây ra, ngũ chí lục dâm hoá hoả, hoặc vì lao quyện, hoặc vì ăn uống cay nồng đều có thể sinh ra chứng này (Sốt cao trong bệnh truyền nhiễm, nhiễm trùng).

2. Chứng trạng :

Mặt đỏ, họng khô, thích uống nước, miệng lưỡi nổi nhọt lở hoặc loét, sưng đau, trong tâm phiền nóng, mất ngủ. Nước tiểu nhỏ giọt đục hoặc rít hoặc đau. Đầu lưỡi đỏ hoặc lưỡi đỏ, rêu vàng, mạch sác. Hoặc thổ huyết, nục huyết, mửa huyết. Hoặc phát cuồng vật vả, nói sảng.

3. Cơ chế bệnh sinh:    

Tâm chủ tướng hoả, hoả thịnh chưng bốc lên trên thì mặt đỏ, hoả thịnh đốt tân dịch thì họng khô thích uống nước. Tâm hoả đốt ở trong thì tim ngực phiền nóng. Hoả nhiễu tâm thần thì thần bất an cho nên mất ngủ, nặng thì phát cuồng, vật vã, nói sảng mất. Tâm khai khiếu ra ở lưỡi, hoả nhiệt theo đường kinh bốc lên thì đầu lưỡi đỏ. Tâm hoả thịnh thì miệng lưỡi sinh nhọt lở, loét nát, sưng đau,“những chứng nhọt ngứa đau đều thuộc ở tâm”. Tâm hoả thịnh vào tiểu trường thì tiểu tiện đục rít. Tâm hoả thịnh thì huyết nhiệt vọng hành, sinh ra thổ nục tiểu tiện ra huyết. Đầu lưỡi đỏ, rêu vàng, mạch sác đều là triệu chứng thực nhiệt.

Điểm chính để chẩn đoán là: Tâm thần bất an và các triệu chứng thực nhiệt.

4. Luận trị:

– Phép trị: Thanh tả tâm hoả.

– Phương dược:

* Tả tâm thang (Kim quỹ yếu lược):    Đại hoàng 12g    Hoàng liên 6g    Hoàng cầm 6g.

Phân tích: Bài này để chữa chứng hoả bức huyết vọng hành gây nôn máu, chảy máu cam, táo bón. Gồm các vị Đại hoàng, Hoàng liên, Hoàng cầm đều là thuốc rất đắng, rất lạnh để tả tâm hoả, giải độc, hoá thấp, tiết nhiệt. Phương này dùng Đại hoàng làm quân nhưng không phối với Mang tiêu, vì không dùng ý nghĩa tả hạ, mà lấy tính đắng hàn để tả hoả, lại phối với Hoàng liên, Hoàng cầm là những vị tả hoả ở thượng tiêu và trung tiêu.

* Đạo xích tán (Tiểu nhi dược chứng trực quyết):

Sinh địa   12g            Mộc thông      12g          Sinh cam thảo     12g

Tán mịn, mỗi lần uống 9g. Hoặc sắc với Trúc diệp uống nóng.

Phân tích: Sinh địa để lương huyết tư âm, chế tâm hoả là quân. Mộc thông để thanh nhiệt ở kinh tâm, lợi thủy thông tiểu tiện là thần. Sinh cam thảo để thanh nhiệt giải độc, điều hoà các vị thuốc là tá sứ.