Chứng tâm dương thoát đột ngột

‘ . I. Khái niệm

Chứng Tâm-dương thoát đột ngột là chứng hậu ngụy kịch do Đương khí của Tãm đột ngột thoát hết, Tông khít tiết ra,mà xuăt hiện chứng thần mất nơi tựa và dương khíỉ’muán tuỹệt. Phần nhiều là vã mồ hôi mà, vong dương hoặc do ốm lâu thể trạng yếu, tuổi cao tạng khí hự suy, Tâm dương kỊiông mạnh lạicảra nhiễm phải tà khí lục dâm, lạ cơ bội.điẹu trị hoặc điều trị sại. lầm; hoặc do lao thương quá độ gây nệp bệnh.

Biểu hiện chủ yếu trong lâm sàng là mồ hội đột ngột vă ra đàm đỉa; chân tay qụyết lạnh, môi miệỊỊg tim tái, đoải> hơi thở nhẹ, thần trí mơ hồ thậm phí hôn mê, mạc^ Vi muốn tuyệt. Thựờng có những báo trước nhự hệi hộp đoản hợi, hẹ động làm thì chứng bệnh nặng hơn, sợ, lạnh, sác mặt tốị. trệ, vùng ,Tâĩn Hung khó chịu hoặc đau, lưỡi nhạt hoặc tía tối mà npn bệu, mạch Tràm Tế hoặc Kết Đại v.v.

Chứng Tâm dương thoát đột ngột thường gặp trong các bệnh “Hung Tý”, “Trúng phong”, “Quyết chứng”, “Hãn chứng” và “òn bệnh*.

Càn phân biệt với “chứng Tâm dương hự”, “chứng Vong dương” và “chứng Đàm mê tâm khiếu”,,

Phân tích

– Chứng Tâm dương thoát đột ngột gặp tróng nhiều loại tật

bệnh; Nếu thấy xuất hiện trong bệnh Hung Tý, phần nhiều do thể trạng vốn hư, Hung dương không mạnh, hoặc suốt ngày viết lách ít vận động, khí hụyết khó lưu thông, hàn tà nhân chỗ hư lọt vào, đàm và thấp làm tê nghẽo Hung dươhg, hoặc tình chí quá kích thỉch, mệt nhọc quá độ, tâm dương bị haọ thương đột ngột gây nên bệnh – Đặc điểm lâm sàng là vùng ngực đau xiên ra sau lưng, hòi hộp đoản hơi, sác mặt tráng xanh, suyệjỊ thở khộng nầm dược, mồ hôi ra đầm đìa, chân tay quyết lạnh thậm chỉ thần thức không tinh táo, ehất lưỡi tia tối, mạch Vi muốn tuyệt, điều trị nên hồi dương cúu nghịch, ‘dùng bài Sâm Phụ Long Mẫu thang (Trung y chững trạng giám biệt chẩn đoán học).

– Bệnh Trũng phong gập chứng nầy đa số‘là chứng Trúng phong liệng,’ người bệnh phần nhiều tuổi cao khí huyết h’ứ súy, Caií TKậìỉ bất túc; hoặc đo tức giận uất ức, uống rượu ản no, gắng sứq mang nặng v.v. phát sinh chứng này. Cũng cổ khỉ do Bế chứng đỉềtì trị không’ kịp thòi hoặc điều trị saỉ lầm mà chuyển biến thành thòát chứng, tà khí thịnh, chính khí suy gây nên bệnh. Xuất hiện chứng trạng đột ngột hôn mê ngã‘lãn, bất tỉnh nhãn sự, bán thân bẩt tóại, miệng mắt méo xếch, hơn nữẩ iại ctí chứng miệng há, mắt nhắm, tay xòe mõi khò khè thở khẽ tứ chi lạnh, mồ hôi ra đầm đìa không ngừng, đại tiểu tiện tự són ra, lưỡi nhịu, mạch Vi muốn tuyệt v.v. Diều trị càn ích khí hồi dương, cho uống ngay SấmPhụ thang (Phụ nhẫn lương phửờng).

– Hãn chửng trong chứng Tâm dương thoát đột ngột phần nhiều do Ốm lâu, bệnh nặng, dương khí cực suy không liễm được ârii, sự bảo vệ bên ngoài không bền, mồ hôi ra nhiều mà thành bệnh. Như sách Trương thị y thồng quyển 9 viết: “Hãn chúng có Âm Dương. Dương hãn tức là Nhiệt hãn. Ảm hãn tức là Lãnh hãn. Người ta chỉ biết nhiệt mới làm ra mồ hôi, mằ không biết tối Hàn cũng làm ra mồ hôi. Bảo là Hàn ộ đây không phải là ngoại hàn, chính là vì Dương khí hư ở bên troag thì Hàn sinh ra từ bên trong, mà trong Âm không có Dương thì âm không có chỗ dựa, mò hôi sẽ theo khí mà tiết ra. Cho nên sợ quá, hâỉ quá, hoảng quá đều có thể khiến người ta ra mồ hôi… đó đều là dấu hiệu dương khí tiêu luồn, chân nguyên thất thủ”. Mồ hôi ra ở chứng nầy đa số là chứng nguy cấp rất nặng, đột ngột rạ m& hối không dứt, hóậc mồ hôi ra như dàu và kèm theo đoản hơi thở khẽ, tú chi quyết lạnh, thần thức không tỉnh táo, mạch Vỉ muốn tuyệt hoặc mạch Dại vô lực v.v. Điều trị nên hồi dương cứu nghịch, ích khí sinh mạch, cho uống Tứ nghịch thang (Thường hàn’luận) hợp với Sinh mạch Tán (Nội ngoại thương biện hoặc luận).

– Trong chứng Quyết cũng có chứng Tàm dương thoát đột ngột, người bệnh bỗng dưng hôn mé ngã lăn, bất tỉnh nhàn sự, đa số kiêm chứng tứ chi quyết lạnh, sấc mặt tráng xanh, mồ hỡi ra không dửt, mạch Vi muổn tuyệt . đó là biểu hiện Tâm dương suy bại, như sách “Ngụ ý thảo” viết: “Bởi vì chứng âm quyết bị trong Ảm ehứng, mới bị đã trúng thảng vào Âm kinh; môi xanh, mặt tráng, ra mồ hôi lạnh khắp người, đại tiện lợi mà không khát nước, nàm co ngủ nhiều, tỉnh ra thì ngơ ngác”. Đa số đo thể trạng dương khí suy hư, mệt mắ quá độ, buồn lo sợ hãi; ra mồ hôi nhiêu, ỉa chẩy nhiều làm hao thương dương khí, thanh dương không thãng lên, thanh khiếu không được nuôi dưỡng mà thành bệnh; Điều trị nên bố khí hồi dương, dùng bài Tó vị hồi dương ẩm gia vị (Cảnh Nhạc toàn thư).

– Trong Ôn bệrih có chứng Tám dương thoát đột ngột, đa số do cơ thể vốn Dương hư, tà nhiệt quá thịnh hun đốt Doánh âm, nghịch truyền Tâm bao gây nên; Hòặc nhiệt tắ phạm vào khí phận, cả Khí và Huyết đều bị hun đốt, không điều trị kịp thời hoặc điều trị sai lầm, tân dịch’ bị hao tổn đột ngột, âm khuy không liêm dương, khí thương tân dịch hao, Tâm dương tiết, ra đột ngột

cũng gây nền bệnh; khi người bệnh ở tình huống dương nhiệt quá thịnh, bất iigờ xuất hiện chứng tay chân giá lạnh, ra mồ hỏi đầm đìa, tinh thần suy sụp nằm co, sác mặt trắng xanh, mạch Tán Đại hoác mạch Vi muốn tuyệt đó là hiện tượng Dương khỉ thoát đột ngột nguy hiểm. Mục Thử ôn sách Ôn bệnh điều biện viết. “Mồ hôi vặ ra mà mạch Tán Đại đó là Dương khí phát tíết ra ngoài quá mức, bên trong bị hư”. Diều trí nên ích khỉ thụ liễm tân dịih* $inh mạch cứu thoát, dùng bài Hồi dương cứu cấp thang (Thaang hàn lụcihưj.

Chứng này đa số do ốm lâu, người già thể lực suy và trẻ em bị bệnh. Ốm lâu tất hao Dương tổn Ảm, tuổi cao thì tạng khí suy vi, Tâm dương khuy tổn mà trẻ em là cơ thể trì đựơng, Tạng Phủ non nớt, hình và khí chưạ đầy đủ, cho nên trong quá trinh phát triển của tật bệnh dễ xuăt hiện tình trạng Tông, khí tiết ra quá lân nên có chứng hậu nguy hiểm là Tâm Dương thoáỉ đột ngột.

Tâm dương vượng thịnh, huyết dịch mới có thể lưu thông không ‘ngừng, .yòng quanh không dứt. Nếu Tâm dương thoát đột ngột thì huyết khó lưu thông, mạch lạc vướng rít, hình thành ứ huyết. Vì thố, trong quá trình diễn biến tật bệnh, chứng Tâm dương thoát đột ngột thường kèm theo các chứng trạng môi miệng và móng tay chân tim tái, mình mẩy tay chân đau hoặc tê dại, lưỡi tía tối hoậc có nốt ứ huyết, nlạch Sắc v.v. Lại còn thtìyết” một Âm thì không sinh, một Dương thì không trưởng”, Âm kiệt thỉ Dương không chỗ dựa mà tản mác trôi nổi, Dương vong thì Âm không hóa sinh mà rạn hết. Cho nên chứng Tâm dương thoát đột ngột không chi là dựơng khí suy bại mà thường có cả chứng bì phu nóng, chân tay ấm, mạch Tế Sác lại ấn vào vô lực là biểu hiện âm dịch hao kiệt. Tật bệnh đến lúc này, nguy cấp tột cùng, nếu không khẩn trương cứu vãn cái Dương thoát đột ngột, thu liễm ngay cái Âm sáp hết, sẽ đi đến tình thế Ám Dương chia lìa nhau.

r

Chẩn đoán phân biệt.

– Chứng Tâm dương hư với chứng Tâm dương thoát đọt ngột: “Tâm chủ huyết mạch toàn thân”, “là đại chủ của nàm Tạng sáu Phủ”. Tâm dương có đầy đủ tác dụng thúc đẩy huyết dịch vận hành, sưởi ấm năm Tạng sáu Phủ và tứ chi bách hài Nếu phú bẩm tiên thiên bất túc, ốm lâu, cao tuổi tạng khí suy vi khiến cho Tẩm dương khuy tổn, sức cổ động kểm, không sưởi ấm cơ thể, nuôi dưỡng Tạdg Phủ thì có thể xũất hiện chứng trạng hồi hộp đoản hơi, khi hoạt động thì nặng thêm, sợ lạnh, tay chân không ấm, sác mặt tộị xạm, đại tiện lỏng loãng, tiểu tiện trong dài, lưỡi nhạt hoặc tía xạm mà non bệu, rệu lựỡi tráng trơn, mạch Trầm vô lực hoặc Tế Nhược v.v. Còn chứng Tâm dương thoát đột ngột là do ngoại cảm lục dâm, lạo thương quá độ hoặc bị bệnh đột ngột ỉàm hao tán Tâm dương đến nổi Tậm dương thát thoát bất ngờ, bệnh tình khá nặng, GÓ xu hướng nguy ngập. Trên lãm sồng, ngoài những biểu hiện của chứng Tâm dương hư như đa nói ở trên, thường kèni theo các chứng bậu nguy hiểm như mò hối vã ra đàm đìa, chận tay quyết Ịạnh, môi miệng tím tái, thở yếu, thần thức mơ hồ thậm, chí hôn mê, mạch Vi muốn tuyệt v.v. Hai chứng có tình thế bệnh hoãn, cấp; bệnh tình có nặng, nhẹ khác nhau.

– Chứng Voiíg Dương với chứng Tâm đương thoát đột ngột, cả hai đều cố chứng hậu tiguy hiểm trong quá trinh phát triển của bệnh tật, đa số do cao tuổi ra nhiều mồ hôi, thổ tá dữ dội hoặc bị mất máu bất ngờ, Tạng khí suy vi, âm tân hao tổn, xuất hiện dưới tinh huống Dương khí tiêu tan trôi nổi. Chứng Tâm dương thoát đột ngột, ngoài những chứng trạng vong dương như ra mồ hôi đàm đìa, mồ hồi trong loãng mà lạnh, da dẻ lạnh, chãn tay lạnh, không khát nước, mỏi mệt nằm co, tiểu tiện trong, đại tiện nhão mạch Vi muốn tuyệt, phải có kiêm chứng hdi hộp đoản hơi, vùng ngực khó chịu và đau, thần thứe mơ hồ thậm chí hôn

mê biểu hiện Tâm dương suy bại. Bộ vị của chứng Tâni dương thoát đột ngột là ở Tâm, phải thấy chứng vong Dương; mậ chứng vong Dương chưa hẳn có kiêm chứng thần thức không tỉnh táo do Tâm thần thát thủ. Sự phân biệt giữa hai chứng không khó khản gì.

– Chứng Đàir> mê tâm khiếu với chứng Tâm dương thoát đột ngột, cả hai đều là chứng trạng nguy hiểm rất nặng và đều xuất hiện chứng hậu nguy hiểm như hôn mê ngả lări, bẫt tỉnh nhân sự. Nhưng theo nguyên nhân bệnh mà bàn, chứng Đàm mê tâm khiếu phần nhiều de ăn uống mệt nhọc làm hại Tỳ, hoặc là Can mộc hoành nghịch lấn Tỳ, Tỳ thổ mát sự kiện vận, tụ thấp sinh đàm làm nghẽn tắc kinh lạc, che lấp thanh khiếu gây nẽn bệnh. Côn chứng Tâm dương thoát đột ngột đa số do phú bẩm tiên thiền bất túc, ốm lâu thể trạng yếu, tuổi cao Tạng khí Sũy vi lại thềm các tình huống thổ nhiều, tả nhiều, mắt huyết nhiều là những chứng bệnh đột ngột hao tân dịch và hại khí, Tâm dương suy bại gây nên bệnh.

Chứng Đàm mê tâm khiếu biểu hiện ngâ lăn hôn mê đột ngột, bất tỉnh nhân sự, đá số kèm theo các chứhg trạng hàm râng rìghiến chặt, cấm khẩu không há miệng, hai tay nắm chật, thân thể co cứng, sác mặt tối xạm, đàm rãi úng thịnh, tĩnh mà khống phiền, rêu lưỡi trắng nhớt, mạch Trầm Hoạt… đđ là hiện tượng tà thực vít lấp ở trong, đàm trọc bị nghẽn trệ; khác hẳn với chứng Tâm dương thoát đột ngột, bất ngờ hôn mê ngã làn, bất tinh nhân sự, lại kèm theọ ra mồ hôi đầm đìa, mất nhắm miệng há, tay xòe, chân tuy lạnh, đoản hơi thở khẽ, đại tiểu tiện tự sđn ra, chân tay liệt mềm, hồi hộp sợ lạnh, mạch Vi muốn tuyệt.,. Đó là chứng hậu Tông klu tiết ra rất lớn. Tâm dương suy bại. Hai chứng một là tà thực bế tác ở trong là chủ yếu chứng trạng thuộc Thực, một là Dương khí thoát đột ngột là chủ yếu, chứng trạng thuộc Hư; chẩn đoán phân biệt không khó khàn.

IV_Ể Trích dẫn y văn

– Tâm là đại chủ của nâm Tạng sáu Phủ, nơi ở của tinh thần. Nếu Tạng kiên, cố thị tà khí khó mà ẩn náu. Nếu tà khí ẩn náu thỉ hại Tâm, Tầm bị hại thỉ thàn mất đi’ thần’mất đi thì chết (Tà khách thiên – Linh Khu),

– Ra mồ hôi do vong dương thì mình phải ố hàn, chân tay ỉạnh, da lạnh, mồ hôi lạnh mà vị nhạt hơi dính; miệng khống khát mà thích uống nóng, thở khẽ, mạch Phù Sác mà (rỗng) không. Dó là thử nghiệm (vong Ầm vong Dương luận – Y học nguyên lưu luận).

Bệnh ra mồ hôi nhiều, dương khí theo mồ hôi ra ngoài hết mà trôi nổi. Nếu không ngăn chặn kịp thời thì Dưỡng khi tan ngay, chết lập tức. (Đại hãn – Thạch thất bi lục).

– Phàm là Hàn quyết, chân tay phải mát lạnh, mạch Trầm Vi không Sác, hoặc tuy Sác mà vô lực, hoặc sợ lạnh ưa ấm kéo áo tự mặc, hoặc hạ lợi ra nguyện đồ ăn… Tuy loại này thuộc Hư chứng, nhưng chứng giống nhiệt mà không phải nhiệt cững nhiều. Cho nên thấy chân tay Quyết mà mạch và chứng đều khôiig thực nhiệt, chắc chắn đó là Hàn quyết không ngờ gì nữa (Quyết mồn

– Cảnh Nhạc toàn thư).

– Nếu Khô miệng, tay xòe, són đái là Hư cực mà Dương thoát đột ngột, kíp dùng liều cao Sâm Kỳ để tiếp bổ và dùng Ngài cứu dưới rốn (Thốt trúng bạo quyết – Chứng trị chuẩn thàng).

– Phàm trúng phong, miệng há tay xòe, mất nhám, sđn đái, tiếng khò khè như kéo cưa, tóc dựng đứng, mửa nước bọt, lấc đầu nhìn ngược, mật đỏ như xoa phấn, hoặc sác mặt xám đen ra mồ hối như dầu, lần áo sờ giường, hôn mê không nói được, đều là chứng chết (Phổ tế phương – Quyển 88).