1. Nguyên nhân

Chứng hàn trệ can mạch là chỉ vào triệu chứng vì hàn tà ngưng trệ ở kinh mạch của can mà sinh ra. Vì bị cảm hàn tà mà sinh bệnh, thường thấy ở chứng hàn sán trong bệnh sán khí (Viêm tinh hoàn mạn, thoát vị bìu).

2. Chứng trạng:

Bụng dưới kéo đến hòn dái lạnh đau, hoặc bìu dái thu vào, nữ thì hành kinh lạnh đau, gặp lạnh thì đau dữ dội, được ấm thì bớt đau, đồng thời xuất hiện người lạnh, chân tay lạnh, nôn mửa ra nước dãi trong, rêu lưỡi trắng trơn, mạch trầm huyền.

3. Biện chứng.

Kinh túc quyết âm can theo mé trong đùi, qua âm hộ đến bụng dưới. Hàn là âm tà, tính ngưng trệ thu vào, hàn tà vào ở can mạch, dương khí bị lấn át, khí huyết ngưng trệ, làm cho bụng dưới kéo xuống bìu dái lạnh đau, người lạnh, chân tay lạnh. Gân mạch vì hàn ngưng mà co căng cho nên bìu dái thu vào. Hàn thì khí huyết ngưng trệ, nhiệt thì khí huyết vận hành, nên đau gặp lạnh thì tăng, được ấm thì bớt. Âm hàn vào lý, thủy dịch không hoá cho nên nôn mửa ra nước trong. Âm hàn thì rêu lưỡi trắng trơn. Trầm chủ bệnh ở lý, huyền là chủ hàn lại chủ về bệnh ở can cho nên mạch trầm huyền là chủ hàn ngưng ở can mạch.

* Điểm chính để chẩn đoán là: bụng dưới và âm bộ chướng lạnh đau.

4. Luận trị:

Phép trị: Noãn can tán hàn.

Dược vị: Các vị trừ hàn: Đại hồi, Tiểu hồi, Nhục quế, Phụ tử, Lệ chi hạch, Can khương, Xuyên tiêu, Thảo quả, Ngải diệp.

Phương dược:

*  Noãn can tiễn (Cảnh Nhạc toàn thư): Đương qui 9g,  Kỷ tử 9g,  Tiểu hồi 6g, Ô dược 6g (hoặc Mộc hương),  Nhục quế 6g,  Trầm hương 3g,  Phục linh 6g.

Phân tích: Quế, Hồi để ôn can tán hàn. Đương qui, Kỷ tử để ôn bổ can thận. Ô dược, Trầm hương để hành khí chỉ đau. Phục linh để thảm thấp kiện tỳ. Thêm 3 nhát gừng tươi để tán hàn hoà vị.

* Đương qui tứ nghịch thang (Thương hàn luận):

Đương qui	9g	Quế chi              9g	Đại táo       25q
Thược dược	9g	Tế tân                 9g
Cam thảo	6g	Thông thảo         6g

Phân tích: Đương qui, Bạch thược để bổ huyết. Quế chi, Tế tân để ôn kinh tán hàn. Cam thảo, Đại táo để kiện tỳ ích khí. Thông thảo để thông kinh mạch. Thêm Ngô thù, Tiểu hồi, Sinh khương để ôn dương tán hàn.