1. Nguyên nhân:

Chứng can hoả thượng viêm là triệu chứng biểu hiện do can hoả nghịch lên. Có thể vì can khí mất sơ tiết, rồi hoả xông lên, tức là “khí hữu dư tức là hoả”. Hoặc vì giận dữ quá hại can, can khí chướng ra quá mạnh làm cho can hoả thăng lên, hoặc vì tình chí không thoả mãn, ngũ chí hoá hoả, hoặc nhiệt tà xâm vào động đến can hoả mà sinh chứng này.

2. Chứng trạng:

Mặt đỏ bừng, mắt đỏ, miệng đắng, họng khô, tai ù hoặc điếc đột ngột, đầu choáng váng, chướng đau, phát sốt, phía sườn nóng đau, phiền nóng, dễ giận, nhiều chiêm bao, ít ngủ, đại tiểu tiện bí sáp, tiểu tiện ngắn đỏ, thổ nục lạc huyết, rìa lưỡi đỏ, rêu lưỡi vàng, mạch huyền sác.

3. Cơ chế bệnh sinh:

Can khí hữu dư chuyển hoá thành hoả. Vương Húc Cao nói: “Can khí hoả đốt nóng, du hành khắp tam tiêu, khắp trên dưới trong ngoài toàn thân đều có thể gây bệnh”. Cho nên chứng này biểu hiện có 2 phần chính: 1 là thực nhiệt, 1 là thượng xung, và thế đến gấp vội.

*   Hoả tính là bốc lên, can hoả theo đường kinh đến xương sườn cụt, rồi tiến lên quấy nhiễu thanh khiếu, đi lên đầu, mặt, tai, mắt. Cho nên vùng sườn nóng đau, phát sốt, mặt đỏ, mắt đỏ, họng khô, tai điếc, đầu choáng chướng đau.

*   Can nhiệt truyền đởm làm nước mật tràn lên cho nên miệng đắng.

*   Nhiệt quấy nhiễu thần hồn cho nên phiền giận, nhiều chiêm bao.

*  Nhiệt bức huyết vọng hành thì huyết chạy loạn cho nên thổ nục, khái huyết. Hoả có thể đốt âm hoá tân, cho nên hầu họng khô ráo, đại tiểu tiện bí kết.

4. Luận trị:

– Phép điều trị: Thanh tả can hoả.

– Phương dược: Long đởm tả can thang (Y phương tập giải).

Long đởm thảo   10g	Sài hồ             10g	Sinh địa               15g
Chi tử                  15g	Hoàng cầm     15g	Sinh cam thảo      10g
Mộc thông          15g	Trạch tả          20g
Đương qui            5g	Xa tiền tử        15g

Ý nghĩa: Long đởm thảo để tả thực hoả của can đởm, tả thấp nhiệt ở hạ tiêu là thần dược. Hoàng cầm, Chi tử để tả hoả là quân. Trạch tả, Mộc thông, Xa tiền tử để thanh nhiệt lợi thấp đưa ra bằng tiểu tiện, Sinh địa, Đương qui để tư âm dưỡng huyết là tá. Sài hồ dẫn thuốc vào can đởm, Cam thảo điều hoà các vị thuốc là sứ. Nếu không đỡ thì gia Hoàng liên để tả tâm (tả con).