1. Nguyên nhân:

Chứng can dương thượng cang là vì can thận âm hư không chế được dương, làm cho can dương phù động lên trên mà thành, phần nhiều vì âm dịch của can thận không đủ, âm không liễm được dương rồi can dương cang lên, trên thực dưới hư hoặc vì ngũ chí hoá hoả hao tân hại âm, cũng có thể làm cho âm dịch ở hạ tiêu suy thiếu, thủy không nuôi dưỡng được mộc, làm cho can dương cang lên (Thuộc bệnh Huyết áp cao, Rối loạn TKTV).

2. Chứng trạng:

Đầu mắt chướng đau, choáng váng, đầu nặng, chân nhẹ, tai ù, hoặc mặt nóng, họng khô, tâm phiền, dễ giận, ngủ ít, mắt mờ, nhiều chiêm bao, lưng gối đau mềm, lưỡi đỏ rêu ít, mạch huyền.

3. Cơ chế bệnh sinh:

*  Can thận âm dịch không đầy đủ, làm cho âm dương mất điều hoà, can dương cang thịnh không có kiềm chế, khí huyết cùng xung lên trên, cho nên sinh các chứng đầu mắt chướng đau, chóng mặt tai ù, mặt đỏ hoặc nóng bừng, họng khô.

*  Dương cang nhiễu loạn, thần chí, hồn không tàng ở trong thì tâm phiền dễ giận, ngủ ít, nhiều chiêm bao.

*  Eo lưng là phủ của thận, đầu gối là phủ của cân. Can thận âm hư thì eo lưng và đầu gối mỏi yếu.

*  Can dương cang ở trên thì trên thịnh, can thận ở dưới thiếu thì dưới hư. Trên thực dưới hư cho nên đầu nặng chân nhẹ. Lưỡi đỏ ít rêu, mạch huyền là hiện tượng can dương cang thịnh, âm dịch không đủ.

4. Luận trị:

– Phép điều trị: Tư âm tiềm dương.

– Phương dược: Lục vị địa hoàng gia giảm:

Thục địa	Đan bì	Long cốt
Sơn dược	Thiên ma	Chi tử
Sơn thù	Câu đằng	Hạ khô thảo
Phục linh	Thạch quyết minh	Thảo quyết minh
Trạch tả	Mẫu lệ	Cam thảo

Ý nghĩa: Bài lục vị để tư bổ can thận. Gia thêm các vị: Thiên ma, Câu đằng để bình can tức phong; Thạch quyết minh, Mẫu lệ, Long cốt để bình can tiềm dương, trọng trấn an thần; Chi tử, Hạ khô thảo, Thảo quyết minh để thanh tả can hoả; Cam thảo điều hoà các vị thuốc. Nếu đau đầu nhiều thì gia Cúc hoa, Mạn kinh tử, Cốc tinh thảo. Ngủ ít gia Bá tử nhân, Toan táo nhân.