1. Nguyên nhân:

Chứng can đởm thấp nhiệt là triệu chứng vì thấp nhiệt kết tụ ở can đởm mà sinh ra, có thể vì  tà khí thấp nhiệt xâm vào, hoặc thích ăn những thứ ngon béo, hoá thấp sinh nhiệt, hoặc tỳ mất kiện vận, tụ thấp ở trong, lâu rồi hoá nhiệt (Bệnh viêm gan virus, xơ gan còn bù).

2 . Triệu chứng:

Nóng rét qua lại, miệng đắng, ngực sườn chướng đau, ăn kém, nôn mửa, bụng chướng, đại tiện hơi lỏng, hoặc đi không thông, tiểu tiện ngắn đỏ, lưỡi đỏ, rêu vàng nhờn, mạch huyền sác; hoặc mình, mắt đều vàng, xương sườn cụt đầy có khối; hoặc hòn dái sưng chướng nóng đau; hoặc đái đục, ngứa âm bộ.

3. Cơ chế bệnh sinh:

*  Tà nhiệt lưu trệ ở đởm, đởm khí vì đó mà tràn lên cho nên thấy nóng rét qua lại, miệng đắng. Thấp nhiệt kết tụ ở can đởm, can khí không được sơ tiết, khí trệ huyết ứ nên ngực sườn chướng đau hoặc có khối cứng. 

*  Tỳ mất kiện vận, vị mất hoà giáng cho nên ăn kém, nôn mửa, bụng chướng.

Thấp nhiệt chứa đọng ở trong, thấp nặng hơn nhiệt thì đại tiện hơi lỏng, nhiệt nặng hơn thấp thì đại tiện không thông suốt. Bàng quang mất việc khí hoá thì tiểu tiện ngắn đỏ. Lưỡi đỏ rêu vàng nhờn, mạch huyền sác là hiện tượng thấp nhiệt uất kết ở can đởm.

*  Sách Lâm chứng chỉ nam nói: “thấp theo hoả hoá, ứ nhiệt ở lý, đởm nhiệt, dịch tiết cùng hợp với trọc khí của vị, trên không vượt lên được, dưới không tiết xuống được, huân chứng át uất, mình mắt đều phát vàng”. Nói rõ thấp nhiệt xông đốt, thấp nhiệt không đi theo đúng đường mà tràn ra ngoài cho nên da, mắt, mặt đều vàng.

*  Can mạch đi qua vùng âm bộ, tà khí thấp nhiệt chứa ở can đởm theo đường kinh đi xuống, chạy vào hòn daí, úng tắc huyết lạc cho nên hòn dái sưng chướng nóng đau, dồn vào âm đạo thì đới trọc mùi thối, ngoài âm bộ ngứa.

Điểm chính để chẩn đoán là: ngực sườn chướng đau, nước tiểu vàng, lưỡi đỏ, rêu vàng nhờn.

4. Luận trị:

– Phép trị: Thanh nhiệt trừ thấp, thoái hoàng.

– Phương dược:

* Nhân trần ngũ linh thang (Kim quỹ yếu lược):

Nhân trần          20g	Phục linh           12g	Trạch tả           12g
Bạch truật         12g	Trư linh               8g	Quế chi              6g

Phân tích: Phương này dựa trên cơ sở của bài Ngũ linh tán có tác dụng lý khí lợi thủy trừ thấp (Bạch truật, Quế chi để thẩm thấp kiện tỳ hoà khí. Trạch tả, Trư linh, Phục linh để lợi thuỷ trừ thấp thanh nhiệt), thêm Nhân trần để lợi đởm thoái hoàng, trị thấp nhiệt.