1. Nguyên nhân:

Chứng bàng quang thấp nhiệt là những triệu chứng vì thấp nhiệt chứa đọng ở bàng quang mà biểu hiện ra. Hễ là bị cảm tà khí thấp nhiệt chứa đọng kết ở bàng quang; hoặc ăn uống không có chừng độ, thấp nhiệt sinh ở trong dồn xuống bàng quang đều có thể gây ra chứng này (Bệnh sỏi tiết niệu, viêm tiết niệu, u tiền liệt).

2. Chứng trạng:

Đi tiểu luôn, đi tiểu vội, nhỏ giọt không hết, đường đái nóng đau, nước tiểu vàng đỏ ngắn ít, hoặc mình nóng, eo lưng đau, hoặc đái ra máu, hoặc nước tiểu có cát sỏi, lưỡi đỏ, rêu vàng nhờn, mạch sác.

3. Cơ chế bệnh sinh:

Sách Kim Quỹ nói: “Nhiệt ở hạ tiêu thì đái máu, cũng làm cho đái nhỏ giọt không thông”. Thấp nhiệt chứa đọng ở bàng quang, bàng quang khí hoá không lợi, cho nên nước tiểu ngắn đỏ, nhỏ từng giọt, có cặn đục trở tắc ở đường thông cho nên trong âm ngành nóng đau. Thấp nhiệt lan tràn ở trong thì mình nóng, lưu trệ thì eo lưng đau. Thấp nhiệt nhiều ở trong đốt hại huyết lạc cho nên đái máu. Thấp nhiệt ở hạ tiêu cùng với những thứ cặn đục có hình kết lại thành cát, cho nên đi đái có cát sỏi. Thấp nhiệt chưng bốc ở trên thì lưỡi đỏ, rêu vàng.

Điểm chính để chẩn đoán: Đái buốt, đái rắt, nước tiểu vàng.

4. Luận trị:

– Phép trị: Thanh lợi thấp nhiệt.

– Phương dược:

* Bát chính tán (Hoà tễ cục phương)

Xa tiền tử, Cù mạch, Biển súc, Hoạt thạch, Sơn chi tử, Mộc thông, Đại hoàng, Cam thảo. Làm tán uống với nước sắc Đăng tâm. Nếu dùng thang, mỗi vị 12g.

Phân tích: Mộc thông, Cù mạch, Hoạt thạch, Xa tiền tử, Biển súc lợi thủy thông lâm, thanh lợi thấp nhiệt. Sơn chi để tả nhiệt ở tam tiêu. Đại hoàng để tả nhiệt giáng hoả. Đăng tâm để dẫn nhiệt đi xuống. Cam thảo để điều hoà các vị thuốc.

* Tỳ giải phân thanh ẩm (Đan khê tâm pháp): 

Tỳ giải, Ô dược, ích trí nhân, Thạch xương bồ, Phục linh, Cam thảo.

Phân tích: Tỳ giải để thanh lý thấp trọc. ích trí nhân ôn bổ tỳ thận. Ô dược ôn hoá thận khí. Thạch xương bồ thông khiếu mà thông lợi tiểu tiện. Tác dụng chung của bài này là ôn tỳ hoá khí, khứ trọc phân thanh.

Phụ phương: Trình thị tỳ giải phân thanh ẩm: Tỳ giải, Hoàng bá, Thạch xương bồ, Phục linh, Bạch truật, Liên tâm, Đan sâm, Xa tiền tử. Trị thấp nhiệt vào bàng quang mà sinh chứng xích bạch trọc.