1. Nguyên nhân:

Chứng phế thận âm hư là những triệu chứng vì âm dịch ở 2 tạng phế và thận không đủ mà biểu hiện ra. Mỗi khi ho lâu hại phế, phế hư liên quan đến thận, hoặc khó nhọc quá độ, thận dương suy hư, thận hư liên cấp đến phế, đều có thể sinh ra chứng này.

2. Chứng trạng:

Ho đàm ít, hoặc ho ra huyết hoặc trong đàm có huyết, miệng khô họng ráo, tiếng nói khàn khàn, người gầy mòn, gò má đỏ, ra mồ hôi trộm, nóng hầm trong xương, sốt cơn, eo lưng đầu gối mỏi đau; nam giới di tinh, nữ giới kinh nguyệt bất điều; lưỡi đỏ rêu ít mạch tế sác.

3. Cơ chế bệnh sinh:

Phế là nguồn trên của dòng nước, thận thủy là nguồn gốc của âm dịch trong toàn cơ thể, cho nên âm tân của phế thận là tư dưỡng lẫn nhau, nên gọi là “kim thủy tương sinh”. Khi ho lâu hại phế, phế hư không phân bố được tân đến cho thận, hoặc khó nhọc quá độ, thận âm suy, làm cho âm tân không tiếp lên trên được. Táo nhiệt ở trong hư hoả đốt phế, đều có thể sinh ra chứng này.

Âm hư phế khô, đốt hại tân dịch, phế mất thanh nhuận, không túc giáng được, cho nên ho khan ít đàm. Hư hoả bốc lên, phế lạc bị thương, cho nên ho ra huyết, hoặc trong đàm có huyết. Tân không tiếp lên trên thì họng khô, họng ráo. Họng là cuống của phế, mạch thận đi lên họng, cho nên phế thận âm hư thì tiếng nói khàn câm. Âm suy thì cơ nhục cũng mất đầy đủ cho nên người gầy róc. Hư hoả phù lên thì gò má đỏ, hư nhiệt bức tân tiết ra ngoài thì ra mồ hôi trộm. Âm hư sinh nội nhiệt cho nên nóng hầm trong xương và sốt có cơn. Eo lưng là phủ của thận, thận âm suy thì eo lưng đầu gối mỏi đau. Nhiệt nhiễu loạn tinh thất, thận mất sự phong tàng thì di tinh. Thận thủy không đủ thì mạch xung mạch nhâm mất điều hoà cho nên kinh nguyệt rối loạn. Lưỡi đỏ, rêu ít mạch tế là hiện tượng âm hư phát nhiệt.

Điểm chính để chẩn đoán là: Ho lâu, eo lưng mỏi, di tinh cùng với chứng âm hư.

4. Luận trị:

– Phép trị: Tư bổ phế thận.

– Phương dược:

* Mạch vị địa hoàng thang = Lục vị địa hoàng thêm Mạch môn, Ngũ vị tử để bổ thận âm, dưỡng phế âm, liễm phế khí.