1. Nguyên nhân:

Chứng thận âm hư là những chứng vì âm dịch ở thận không đầy đủ mà biểu hiện ra. Những người tiên thiên không đủ, dâm dục quá độ, ngũ chí hoá hoả, kỳ cuối của bệnh nhiệt, hoặc bị bệnh lâu, dùng thuốc chữa không đúng đều có thể gây ra chứng này (Lao phổi, đái đường, SNCT).

2. Chứng trạng:

Eo lưng đầu gối mỏi đau, đầu choáng tai vù, thần mệt sức yếu, mất ngủ hay quên, tóc rụng răng rụng, người gầy. Nam giới thì di tinh, tiết tinh, hoạt tinh, nữ giới thì kinh ít hoặc bế kinh. Gò má đỏ, họng khô, nóng trong xương, triều nhiệt, ngũ tâm phiền nhiệt, ra mồ hôi trộm, nước tiểu vàng, phân khô. Lưỡi đỏ, ít rêu mạch tế sác.

3. Cơ chế bệnh sinh:

Chân âm bị nóng đốt, hình sắc bị giảm sút cho nên hình thể bị gầy yếu, tóc rụng, lông xơ. âm dịch tổn ở dưới, cốt tuỷ trống rỗng, cho nên eo lưng, đầu gối, xương sống, đùi mỏi đau, răng rụng. Thận thủy không đủ, thủy hoả không hỗ trợ nhau thì tâm hoả vựng lên, tâm thần không yên, cho nên thần mệt mất ngủ, ngũ tâm phiền nhiệt, ra mồ hôi trộm, bể tuỷ không đầy đủ cho nên hay quên. Hoả ở can thận không được ghìm xuống, phù dương bốc lên, thì đầu choáng váng tai vù, nóng trong xương, phát sốt. Âm dịch đã suy hao, tâm không tiếp lên trên được cho nên họng khô. Tân dịch suy ở trong, đại trường khó truyền hoá, cho nên đại tiện bí. Âm hư, tướng hoả đọng loạn, cửa tinh không giữ kín cho nên di tinh, hoạt tinh. Thận thủy ở kinh thiếu âm đã khô, bể huyết sẽ không đầy đủ, cho nên kinh bế hoặc ít. Lưỡi đỏ rêu ít, mạch tế sác là âm dịch hư thiếu, trong có hư nhiệt.

Điểm chính để chẩn đoán là: thận hư cộng với triệu chứng âm hư.

4. Luận trị:

– Phép trị: Tư bổ thận âm.

– Phương dược:

* Lục vị địa hoàng hoàn (Tiểu nhi dược chứng trực quyết).  

Thục địa	320g	Phục linh	120g
Sơn dược	160g	Trạch tả	120g
Sơn thù	160g	Đan bì	120g

ý nghĩa: Thục địa để tư âm trấn kinh làm quân. Sơn thù để dưỡng can nhiếp tinh; Sơn dược kiện tỳ cố tinh là thần. Trach tả thanh tả thận hoả; Đan bì thanh tả can hoả; Phục linh đạm thẩm lợi thấp làm tá sứ.

Bài lục vị gia Tri mẫu, Hoàng bá thành bài Tri bá địa hoàng hoàn có tác dụng tư âm giáng hoả mạnh hơn. Gia Kỷ tử, Cúc hoa thành bài Kỷ cúc địa hoàng hoàn chữa quáng gà, giảm thị lực do can thận âm hư. Bài Tả quy hoàn: Thục địa, Hoài sơn, Sơn thù, Ngưu tất, Thỏ ty tử, Cao ban long, Cao quy bản chữa tinh huyết của can thận đều hư.

* Viên bổ thận âm (Thuốc nam châm cứu Viện đông y):  

Lá dâu	80g	Lộc giác xương	120g	Ngó sen	640g
Hoàng tinh	640g	Vừng đen	320g	Yếm rùa	120g
Củ mài	80g	Hạt sen	640g
Hạt bí đao	80g	Hà thủ ô	40g

Phân tích: Hoàng tinh, Hà thủ ô, Lộc giác sương, Yếm rùa để bổ thận âm, bổ tinh tuỷ. Vừng đen, Hạt sen, Củ mài để bổ tỳ. Ngó sen, Lá dâu, Hạt bí đao để trừ nhiệt.