1. Nguyên nhân:

Chứng đại trường thấp nhiệt là những triệu chứng vì thấp nhiệt xâm nhập vào đại trường mà biểu hiện ra. Bị ngoại cảm tà khí thấp nhiệt, hoặc vì ăn uống không chừng độ, đều có thể gây ra chứng này (Lỵ amíp mạn).

2. Chứng trạng:

Kiết lỵ ra niêm dịch mủ huyết, đi đại tiện luôn, bụng đau, mót rặn, hoặc ỉa xối, hoặc ỉa lỏng mà không thông. Phân như cháo vàng, giang môn nóng ran. Mình nóng ra nhiều mồ hôi, khát uống không nhiều. Nặng thì nôn mửa, thần mê hoặc bụng dưới đầy cứng, đè vào đau. Lưỡi đỏ, rêu vàng nhờn, mạch hoạt sác.

3. Cơ chế bệnh sinh:

Thấp nhiệt xâm vào trong đại trường, có thể sinh ra các bệnh kiết lỵ, ỉa chảy, trường ung. Thấp nhiệt đốt nóng, nhiệt hại đến huyết lạc, thịt thối thành mủ, cho nên kiết lỵ ra thứ máu mủ niêm dịch trắng đỏ. Nhiệt bức khí trệ cho nên đau bụng, mót rặn. Thấp nhiệt dồn xuống không dẫn truyền cơm nước được, thanh trọc không phân biệt cho nên ỉa chảy như xối. Thấp trở ở đại trường, khí trệ, nhiệt đốt, đại tiện không thông lợi được.

Nhiệt tà thịnh ở trong đường ruột cho nên ỉa lỏng mà phải rặn, phân như cháo vàng, giang môn nóng ran. Nhiệt thịnh ở trong thì sinh phát sốt, nhiệt bức tân tiết ra thì ra mồ hôi. Thấp nhiệt hợp với nhau cho nên tuy khát mà không muốn uống nước, hoặc uống không nhiều. Nhiệt tà xung lên phạm vị, nhiễu tâm cho nên sinh nôn mửa, thần thức mê tối, đó là tà khí thấp nhiệt vào sâu, thuộc vào chứng lỵ cấm khẩu nặng. Nếu tà khí thấp nhiệt đọng lâu ở đại trường cùng hợp với huyết nhiệt thậm hoá mủ, thì sinh chứng trường ung, xuất hiện chứng bụng dưới đầy cứng, đè vào đau. Lưỡi đỏ, rêu vàng, mạch sác, thuộc nhiệt, rêu nhờn, mạch hoạt là thấp.

Điểm chính để chẩn đoán là: đại tiện lỏng cùng với chứng thấp nhiệt.

4. Luận trị:

– Phép trị: Thanh lợi thấp nhiệt, điều hoà khí cơ.

– Phương dược:

* Thang kiết lỵ cấp  (Thuốc nam châm cứu Viện đông y):

Rau sam 50g      Cỏ sữa lá nhỏ 50g      Cỏ nhọ nồi 50g     Sắc uống.

Phân tích: Rau sam để trị huyết lỵ. Cỏ sữa lá nhỏ để trị lỵ nói chung. Cỏ nhọ nồi để chỉ huyết.

* Bạch đầu ông thang (Thương hàn luận):

Bạch đầu ông 20g      Hoàng bá 16g      Hoàng liên 12g      Trần bì 12g

Phân tích: Bạch đầu ông thanh nhiệt giải độc, lương huyết chữa lỵ có sốt là quân. Hoàng liên để thanh thấp nhiệt, làm khoẻ trường vị, Hoàng bá để thanh nhiệt ở hạ tiêu, Trần bì để thu sáp chỉ lỵ. Ba vị này giúp Bạch đầu ông thanh nhiệt giải độc, trừ thấp nhiệt chữa lỵ là thần và tá.