1. Nguyên nhân:

Chứng tỳ vị thấp nhiệt là những triệu chứng vì thấp nhiệt đọng lại ở trung tiêu mà gây ra. Khi ăn nhiều chất ngon béo, uống rượu hoặc bị cảm tà khí thấp nhiệt ở ngoài, thấp ủ ấp hoá nhiệt đọng lại ở tỳ vị đều có thể sinh ra chứng này (Bệnh viêm dạ dày cấp, viêm ruột cấp, viêm gan VR cấp).

 2. Chứng trạng:

Mình nóng ra mồ hôi, nôn mửa, ít ăn, bụng đầy tức, chân tay mình mảy nóng mỏi, đại tiện phân loãng, dính nhờn phải rặn, nước tiểu đỏ, hoặc mặt, mắt toàn thân phát vàng, sắc tươi như quả quýt, ngứa gãi liên tục, hoặc phát sốt dai dẳng, mồ hôi ra mà sốt không hết, lưỡi đỏ, rêu vàng trơn, mạch nhu sác hoặc hoạt sác.

3. Cơ chế bệnh sinh:

Tà khí thấp nhiệt kết đọng ở tỳ vị, tỳ không vận hoá được thì bụng đầy tức, vị mất hoà giáng thì nôn mửa, kém ăn. Thấp nhiệt xông nấu ở trong thì nóng ra mồ hôi mà sốt không hết. Thấp bám ở da thịt chân tay thì thân mình nặng nề. Thấp nhiệt dồn xuống thì phân loãng, nhờn dính, nước tiểu đỏ. Thấp theo hoả hoá ứ nhiệt ở trong, đởm nhiệt tiết dịch ra, kết hợp với thấp trọc của tỳ vị xông đốt, át uất thẩm dầm da thịt, tràn ra ở da, cho nên đầu thân đều vàng, khắp mình sinh ngứa. Sách tạp bệnh nguyên lưu nói: “Thấp nhiệt uất chưng màu sắc thay đổi, nếu là thấp thắng thì màu vàng đen tối sạm, nhiệt thắng thì màu vàng tươi như quả quýt”. Lưỡi đỏ, rêu vàng, mạch sác là thuộc nhiệt; rêu nhờn, mạch hoạt, mạch nhu là thuộc thấp.

Điểm chính để chẩn đoán là: cùng thấy chứng tỳ mất kiện vận và chứng thấp nhiệt.

4. Luận trị:

– Phép trị: Thanh nhiệt hoá thấp.

– Phương dược:

* Nhân trần ngũ linh tán (Kim quỹ yếu lược).

Nhân trần	20g	Bạch truật	12g
Phục linh	12g	Trạch tả	16g
Trư linh	12g	Quế chi	08g

Phân tích: Nhân trần để lợi thấp thoái hoàng. Bạch truật để kiện tỳ, vận hoá thủy thấp. Trạch tả, Phục linh, Trư linh để thảm thấp lợi thủy. Quế chi để thúc đẩy khí hoá của bàng quang. Bài này dùng cho thấp nhiều hơn nhiệt, phân sột sệt không tiêu.

* Liên phác ẩm (Hoắc loạn luận):

Hậu phác	12g	Hoàng liên	6g
Thạch xương bồ	6g	Bán hạ	6g
Đậu xị	18g	Sơn chi	18g
Lô căn	40g

Phân tích: Hậu phác để hành khí hoá thấp. Hoàng liên để thanh nhiệt táo thấp. Sơn chi, Đậu xị để tuyên tà nhiệt ở trong ngực bụng trên. Xương bồ để hoá thấp. Bán hạ để hoá đờm hoà vị. Lô căn để thanh nhiệt hoá thấp hoà vị chỉ nôn. Bài này dùng cho thấp và nhiệt đều nặng, do thấp trở ngại trung tiêu, uất lại sinh nhiệt.