1. Nguyên nhân:

Chứng tâm dương hư thoát là chỉ vào chứng âm dương sắp lìa nhau, tâm dương vượt nhanh mà biểu hiện ra. Như Từ Linh Thái nói: “Dương khí vượt ra nhanh, âm dương lìa nhau, mồ hôi ra như dầu, sáu mạch sắp mất, chứng cấp bức xảy ra mới gọi là thoát”.

Người ta từ lúc sinh ra đến lúc tuổi già, âm dương lìa nhau trong khoảnh khắc, lìa thì chết. Bệnh tình đến ngay nặng, bệnh cấp, bệnh nguy đều có thể xuất hiện chứng này, nếu cứu chữa kịp thời cũng có thể cứu nguy thành an (sốc, truỵ mạch).

2. Chứng trạng:

Bỗng nhiên sắc mặt tối xạm, môi tím tái, mồ hôi lạnh dính như cao, chân tay quyết lạnh, tâm quý, khí đoản, thở nhỏ, thần chí hôn mê, lưỡi nhợt hoặc tím tối, mạch vi muốn tuyệt.

3. Cơ chế bệnh sinh:

Tâm dương hư thoát thì dương không bám ở âm, tông khí tiết ra vội cho nên tâm quý, khí đoản, thở nhỏ. Dương khí vượt ra ngoài không có gì để giữ kín phần biểu cho nên mồ hôi ra như cao. Thần theo khí tán thì thần chí mờ tối, dương khí không đạt ra tay chân và mặt thì tay chân quyết lạnh, sắc mặt tối xạm. Dương khí thoát thì khí không vận hành cho nên môi lưỡi xanh tím, mạch vi muốn mất.

Điểm chính để chẩn đoán là: Tâm dương hư và triệu chứng vong dương.

4. Luận trị:

– Phép trị: Hồi dương cứu nghịch.

– Phương dược:

* Tứ nghịch thang (Thương hàn luận):

Sinh phụ tử       5-10g               Can khương       6-9g           Cam thảo trích    6g

* Nhân sâm tứ nghịch thang (Thương hàn luận):    Nhân sâm   3g   +   Tứ nghịch thang

* Sâm phụ thang (Chính thể loại yếu):        Nhân sâm    9g         Phụ tử     6g

Phân tích: Sinh phụ tử đi khắp 12 kinh để bổ ích mệnh môn chân hoả, ôn dương trục hàn là quân. Can khương ôn trung trừ lý hàn. Cam thảo để giải độc, hoà hoãn tác dụng mãnh liệt của Phụ Khương.  Nhân sâm để đại bổ nguyên khí.