Phẫu thuật tim là một kỹ thuật điều trị đặc biệt đối với những bệnh nhân mắc phải bệnh lý tim mạch, nhất là những bất thường về van tim, động mạch vành và những tổn thương bẩm sinh khác. Phục hồi chức năng trước và sau phẫu thuật tim là một phần không thể thiếu trong phác đồ điều trị một số bệnh lý tim mạch, đóng vai trò rất lớn trong việc cải thiện sức khỏe của bệnh nhân tim mạch.

Phẫu thuật tim là một loại phẫu thuật lồng ngực đặc biệt, được thực hiện trên những bệnh nhân có vấn đề tim mạch như phẫu thuật thay van tim, phẫu thuật cầu nối động mạch vành, phẫu thuật cho bệnh nhân tim bẩm sinh… Phẫu thuật tim rất phức tạp, đòi hỏi phải có sự trợ giúp của hệ thống tuần hoàn bên ngoài cơ thể trong suốt thời gian thực hiện phẫu thuật. Đặc biệt, sau khi kết thúc cuộc mổ thì bệnh nhân sẽ được tiếp tục điều trị tại khoa hồi sức tim mạch, dùng máy thở và một số thiết bị máy móc chuyên dụng khác để theo dõi tình trạng sức khỏe của bệnh nhân.

Đáng chú ý, với những bệnh nhân thực hiện phẫu thuật bắc cầu nối mạch vành thì sẽ được tiến hành phẫu thuật tại 2 vị trí trên cơ thể đó là vùng ngực và vùng cẳng chân để có thể lấy đoạn tĩnh mạch vùng cẳng chân thực hiện cầu nối cho mạch vành. Chính vì vậy, khả năng hô hấp cũng như vận động của bệnh nhân sẽ bị ảnh hưởng rất nhiều, có nguy cơ để lại một số biến chứng sau khi phẫu thuật tim như huyết khối tĩnh mạch sâu, viêm phổi do ứ đờm, đau nhức xương khớp… Một trong những giải pháp tối ưu nhất cho những nguy cơ này đó là phương pháp phục hồi chức năng trước và sau phẫu thuật tim để giúp bệnh nhân có một sức khỏe tốt nhất để mau chóng hồi phục sau phẫu thuật, ngăn chặn nguy cơ hình thành những biến chứng một cách tối đa nhất.

Phục hồi chức năng trước và sau phẫu thuật tim không những đóng vai trò rất lớn trong việc giúp bệnh nhân mau chóng hồi phục được sức khỏe sau thời gian phẫu thuật mà còn giúp bệnh nhân có thể cải thiện, phục hồi từ từ những chức năng sống để có thể sống và sinh hoạt một cách độc lập, sớm tái hòa nhập với gia đình và xã hội.

2.1 Phục hồi chức năng trước phẫu thuật tim

Bệnh nhân sẽ được hỏi bệnh, thăm khám lâm sàng những vấn đề về tim mạch cũng như những vấn đề toàn thân để đánh giá được tình trạng sức khỏe hiện tại. Bệnh nhân sẽ được thực hiện một số kỹ thuật cận lâm sàng để đánh giá chức năng tim mạch như siêu âm tim và đo điện tâm đồ. Bệnh nhân tim mạch còn được thực hiện các bài test đi bộ trong 6 phút để đánh giá sự dung nạp vận động theo thang điểm Borg để có những bài tập phục hồi chức năng phù hợp với cơ thể, hoặc những bài test để đánh giá tình trạng tâm lý, lo âu, trầm cảm theo thang điểm của bệnh hiện HADS trước phẫu thuật tim để cuộc phẫu thuật diễn ra một cách thuận lợi nhất, tránh để lại những biến chứng không mong muốn.

Về vấn đề phục hồi chức năng trước khi phẫu thuật tim thì bệnh nhân sẽ được giải thích rõ về tình trạng bệnh lý hiện tại cũng như phương pháp phẫu thuật tiến hành trên bệnh nhân để giúp cho tâm lý bệnh nhân được thoải mái và ổn định nhất trước khi phẫu thuật. Bệnh nhân sẽ được hướng dẫn tập thở và tập vận động một cách chủ động theo tầm vận động khớp cho phép. Những bài tập, thời gian tập cũng như chương trình tập phục hồi sau phẫu thuật tim cũng sẽ được thông báo và giải thích để bệnh nhân có thể sẵn sàng cho quá trình điều trị cũng như phục hồi chức năng sau phẫu thuật tim trong thời gian sắp đến.

2.2 Phục hồi sau phẫu thuật tim

Sau khi phẫu thuật tim kết thúc thì bệnh nhân sẽ được thở máy và đánh giá tình trạng toàn thân bao gồm dấu hiệu tri giác, sinh hiệu… để đảm bảo tình trạng sức khỏe có ổn định hay không. Bệnh nhân được đặt ống dẫn lưu ngực cũng như theo dõi tình trạng vết mổ, có chảy máu hay có dấu hiệu của nhiễm trùng sau mổ hay không. Tình trạng hô hấp của bệnh nhân là một đặc điểm quan trọng không được bỏ sót, bao gồm tần số thở, nhịp thở của bệnh nhân, kiểm tra xem vùng mũi và hầu họng của bệnh nhân có bị ứ đờm nhớt hay không. Ngoài ra, các triệu chứng của bệnh lý tim mạch cũng được kiểm tra, đánh giá và so sánh với tình trạng của bệnh nhân trước khi phẫu thuật để đánh giá hiệu quả điều trị ban đầu. Kiểm tra chức năng tâm lý của bệnh nhân thông qua thang điểm HADS và đánh giá mức độ hoạt động độc lập chức năng bằng thang điểm FIM để có những chỉ định phục hồi sau phẫu thuật tim phù hợp với từng trường hợp bệnh nhân cụ thể.

Nếu bệnh nhân trong giai đoạn thở máy thì có thể tập vận động chủ động tại giường theo tầm vận động của các khớp trong cơ thể và không nên thực hiện những động tác quá mạnh trong vòng 24 giờ đầu sau phẫu thuật tim.

Bệnh nhân sau khi ngưng sử dụng máy thở thì được hướng dẫn tập vận động sớm như ngồi dậy, ngồi tựa vào giường, buông lỏng 2 chân, di chuyển từ giường sang ghế có tựa, đi lại nhẹ nhàng quanh phòng, có thể tự đi vào nhà vệ sinh nếu bệnh nhân có thể thực hiện được hoạt động này, tăng dần độ dài của quãng đường theo thời gian… Kỹ thuật viên phục hồi chức năng sẽ hướng dẫn và trợ giúp bệnh nhân tập những bài tập cho chi trên, chi dưới và vùng thân mình ở 3 tư thế chính là nằm, ngồi và đứng cạnh giường để tăng lực cơ của bệnh nhân cũng như giúp cơ thể người bệnh có thể tăng khả năng dung nạp oxy, đề phòng được những biến chứng sau mổ do bất động quá lâu như viêm phổi, loét tỳ đè hay teo cơ cứng khớp. Tuy nhiên, trong quá trình luyện tập, bệnh nhân cần được theo dõi các chỉ số quan trọng như nhịp thở, mạch, huyết áp… để có thể ngưng tập và xử lý kịp thời nếu có bất cứ vấn đề gì xảy ra.

Phục hồi sau phẫu thuật tim không thể bỏ qua phần phục hồi chức năng hô hấp cho bệnh nhân vì đây là một phẫu thuật liên quan rất nhiều đến phần lộng ngực của bệnh nhân nên sẽ có những ảnh hưởng nhất định đến hệ thống hô hấp của bệnh nhân. Bệnh nhân được hướng dẫn tập động tác thở chậm và thở sâu nhằm mục đích tăng sự thông khí cho phổi. Bệnh nhân được tập ho để tống những chất bẩn như đờm nhớt, chất tiết trong hệ hô hấp ra môi trường để ngăn chặn tắc nghẽn hô hấp. Một số động tác ở tay cũng được thực hiện để kích thước lồng ngực được tăng lên khi bệnh nhân tập thở .Bệnh nhân có thể tập tự ăn uống, tự thay áo quần và đi vệ sinh để có thể hoạt động một cách độc lập, tái gia nhập vào những hoạt động sống thường ngày. Ngoài ra, tâm lý trị liệu cũng là một phần rất quan trọng để giúp bệnh nhân sau phẫu thuật tim có thể giảm bớt lo âu, căng thẳng và tập trung điều trị, phục hồi chức năng một cách hiệu quả nhất.

Phục hồi chức năng trước và sau phẫu thuật tim là một phương pháp điều trị hỗ trợ cực kỳ hiệu quả và đang được áp dụng rất phổ biến với những bệnh nhân phải trải qua phẫu thuật tim. Đây là một quá trình lâu dài nhưng rất cần thiết để bệnh nhân có thể cải thiện tình trạng sức khỏe và tình thần một cách tốt nhất sau phẫu thuật tim.