Mật gấu (hùng đởm) – cái giá của một loại “thần dược”

Mật gấu từng được coi là “thần dược” chữa nhiều loại bệnh khác nhau. Tuy nhiên, ngày nay với chính sách bảo vệ động vật hoang dã, mật gấu không còn được sử dụng nhiều. Bài viết sau giới thiệu về loài gấu, công dụng của Mật gấu và cách dùng theo Y học cổ truyền

Mật gấu là gì?

Còn gọi là Hùng đởm, đây là túi mật phơi hay sấy khô của nhiều loài Gấu Ursus sp. Ở Việt Nam có 2 loài gấu là Gấu ngựa (Ursus thibetanus G.) hoặc Gấu chó (Ursus malayanus R.).

Gấu là loài thú lớn, thân dài có thể đến 1,5m, dáng cục mịch. Đầu to, mõm dài, miệng rộng, mắt nhỏ, tai tròn, đuôi ngắn, chân có móng to, sắc. Bộ lông đen, rậm và dài, đặc biệt ở ngực có 1 khoảng trắng to.

Nơi sinh sống, phân bố

Loài vật này phân bố ở nhiều nước như Nepal, Myanmar, Trung Quốc, Nhật, Lào, Campuchia, … Tại Việt Nam, nó có ở các tỉnh Tây bắc, miền Trung và Tây Nguyên.

Nó thường sống ở vùng núi cao, có rừng cây rậm, hoạt động chủ yếu trên mặt đất. Ban đêm đi kiếm ăn, ngày ngủ trong hang. Thức ăn chủ yếu của nó là quả, chồi cây, măng, củ, trứng chim, cá và đặc biệt là mật ong. Sống đơn độc, chỉ ghép đôi trong mùa sinh sản.

Lấy và chế biến mật gấu

Theo các tài liệu trước đây, tùy theo gấu to hay nhỏ sẽ thu được mật tương ứng. Bất cứ mùa nào bắt được gấu đều có thể lấy. Mùa đông thì mật nhiều hơn, còn mùa xuân mật ít nhưng phẩm chất tốt hơn.

Khi giết mổ, người ta cắt ngay túi mật, buột chặt miệng để dịch bên trong khỏi chảy ra, bỏ phần mỡ bám bên ngoài. Để nguyên túi, treo lên giàn bếp cho khô hoặc lấy hai bản gỗ mỏng kẹp túi cho dẹt lại rồi treo cho khô. Sau đó gói kín để vào hộp, đáy hộp có chất hút ẩm. Không phơi nắng hoặc sấy khô.

Nếu để nơi ẩm, nhiệt độ cao, mật sẽ chảy nước. Mật gấu thường là những túi được ép bẹp, có cuống dài. Khi ép bẹp, chiều rộng khoảng 5-6 cm, dài 14-15cm, dày 1-2 mm. Khi cắt ra sẽ thấy ở trong có chất đen nhánh, giữa đám đen có hạt lổn nhổn màu vàng óng ánh, mùi thơm dịu.

Phân loại và cách thử

Người ta thường chia thành 3 loại. “Kim đởm” hay “Đồng đởm” trong, màu vàng kim loại, óng ánh như hổ phách, chất xốp giòn, vị đắng, sau ngọt. “Mặc đởm” hay “Thiết đởm” có màu đen, chất chắc giòn hoặc sánh đặc. Còn “Thái hoa đởm” có màu lục vàng, ít óng ánh, chất kém giòn.

Dược liệu tốt là thứ túi to, màu vàng kim loại óng ánh, trước thấy vị đắng, sau đó ngọt. Còn thứ màu lục vàng, sau không thấy ngọt là loại kém.

Có các cách thử sau đây:

– Lấy ít mật gấu nghiền nát, cho vào cốc nước. Nó sẽ quay tròn và lắng dần thành những sợi màu vàng thòng thẳng xuống đáy cốc mà không tỏa ra.

– Lấy ít mật đặt vào giữa đĩa ướt, nước sẽ tách ra khỏi mật.

– Nếm mật lúc đầu thấy đắng, sau ngọt mát và dính lưỡi. Ngậm lâu sẽ tan hết, mùi thơm nhẹ, không tanh.

– Đem mật đốt lửa, không thấy cháy, chỉ thấy sủi bọt.

Người ta còn có nhiều cách thử thông qua các phản ứng hóa học.

Tác dụng của mật gấu

Thành phần hóa học

Dược liệu này chứa sắc tố mật bilirubin, cholesterol, muối mật, protein, glucid, acid desoxycholic, … Đặc biệt là acid ursodesoxycholic chỉ có trong mật gấu. Acid này ở dạng tinh thể màu trắng, tan trong nước và rượu tạo thành dung dịch trong suốt, không màu. Phần lớn chất này ở dưới dạng liên kết tạo thành muối mật tauro ursodesoxycholat. Ngoài ra, người ta còn nghiên cứu, phân tách nhiều hợp chất muối mật khác nhau.

Tác dụng theo Y học cổ truyền

Tính vị: đắng, hàn. Quy kinh can, đởm, tâm.

Tác dụng: thanh nhiệt giải độc, tức phong chỉ kinh, thanh can minh mục.

Chỉ định:

Chứng can kinh nhiệt thịnh, nhiệt cực sinh phong gây sốt cao, co giật, chân tay co quắp, dùng đơn độc mật gấu uống với nước ấm.

Điều trị mụn nhọt sưng đau, trĩ chảy máu, uống cùng với nước.

Chứng can nhiệt, mắt đỏ xưng đau, mắt có màng che, có thể uống trong hoặc tra vào mắt.

Liều dùng:  uống trong 1 – 2,5g, thường dùng trong viên hoàn tán.

Cách sử dụng mật gấu

Theo kinh nghiệm dân gian, vị thuốc này được dùng phổ biến để chữa viêm tấy, đau nhức, tụ máu, bầm tím do chấn thương. Mỗi lần lấy 0,5g mật gấu khô hòa vào nước ấm mà uống, ngày 3-4 lần. Hoặc 0,5-1g hòa vào 10ml rượu 45 độ để xoa bóp.

Kinh nghiệm chữa mắt đỏ sưng đau, có màng mộng, lấy 1-2g mật khô mài với nước đun sôi để nguội, nhỏ mắt hằng ngày. Tuy nhiên, trong 1 nghiên cứu người ta thấy mật gấu không có tác dụng với các loài vi khuẩn thường gây viêm giác mạc (như Staphylococcus aureus, Staphylococcus epidermidis, Pseudomonas aeruginosa, …)

Bài thuốc từ mật gấu

Chữa bong gân, trật khớp, sưng đau

Mật gấu phối hợp mật trăn, huyết lình, nghệ trắng, rễ ô đầu, nhân hạt gấc. Ngâm rượu, dùng xoa bóp hằng ngày.

Hoặc lấy 5g mật, hòa tan trong 100ml rượu 35 độ, xoa bóp chỗ sưng đau.

Chữa sốt cao, sợ gió

Mật gấu 0,3g, hòa với nước sôi, uống làm 3 lần trong ngày.

Chữa kinh phong trẻ em

Mật gấu 0,2g, chia thành 2 lần uống trong ngày.

Nuôi gấu lấy mật đã bị cấm ở Việt Nam

Trước đây người ta nghiên cứu cách lấy mật mà không phải giết gấu. Bằng cách tạo một túi mật phụ thông với túi mật chính, khi lấy mật thì rút từ túi phụ. Tuy nhiên việc nuôi nhốt gấu dù có lấy mật hay không đều ảnh hưởng xấu đến sức khỏe của nó. Đồng thời việc này tạo nên nạn bắt gấu tự nhiên về nuôi nhốt.

Do đó, hiện nay tại Việt Nam gấu đã được đưa vào sách đỏ bảo vệ, việc nuôi nhốt gấu ở nhà đã bị cấm. Bạn đọc không nên tham gia vào việc nuôi nhốt, giết mổ, lấy mật. Và ngày nay đã có nhiều loại thuốc điều trị các bệnh lý bầm tụ máu hay bệnh về mắt, nên không cần sử dụng đến mật gấu.