Đậu biếc và những công dụng hữu ích

Đậu biếc được nhiều gia đình yêu thích trồng làm cây trang trí, lấy hoa, leo tường rào, hoặc giàn leo trước nhà cho độ che phủ khá cao. Ngày nay, loài hoa này thường được chị em sử dụng làm trà uống hằng ngày như một thức uống dưỡng da. Bên cạnh những công dụng thông thường, không phải ai cũng biết đến tác dụng làm thuốc của đậu biếc. 

Đậu biếc là cây gì?

Tên khoa học

Đậu biếc là tên gọi khác là đậu hoa tím, bông biếc là một loài thực vật có hoa trong họ Đậu. Loài này được miêu tả khoa học đầu tiên.

• Tên khoa học: Clitoria ternatea.
• Cây thuộc họ đậu Fabaceae.
• Những bông hoa được hình dung là có hình dạng của bộ phận sinh dục phái nữ, vì vậy tên tiếng Latin tên của chi là Clitoria, từ chữ clitoris (âm vật).

Mô tả dược liệu

Đậu biếc là dạng thân leo, bao quanh có lông tơ, có thân mềm, dẻo. Cây sinh trưởng, phát triển khỏe mạnh thân leo có thể dài 15 đến 17m.

Lá kép, hình dẹt dài, đối xứng nhau, có cuống dài. Bề mặt lá có phủ một lớp lông mỏng. Thông thường một lá lớn có 5 lá chét mọc đối xứng, mỗi lá chét như vậy có chiều dài từ 4-5cm. Lá có màu xanh đậm, lá non thì có màu xanh nhạt.

Hoa có màu xanh hơi ngả tím. Hoa có 2 loại: hoa kép và hoa cánh đơn, có mùi thơm nhẹ, cuống nhỏ dài 4-7mm. Lá bắc có dạng hình trứng tròn dài 1 đến 1.5cm, đài hoa nhỏ có lông mịn bên trong. Ống tràng hình chuông, thùy có hình tam giác hoặc thuôn. Ở chính giữa hoa có màu vàng nhạt rất nổi bật.

Quả còn non có màu xanh, quả già chuyển sang màu nâu. Quả có chiều dài khoảng 7 đến 10cm, hình dẹp. Mỗi quả có chứa 6-8 hạt, hạt màu đen, có các đốm nhỏ và bóng.

Phân bố

Đậu biếc mọc ở khắp nơi trên toàn quốc. Bởi lẽ, chúng dễ dàng thích nghi với các điều kiện môi trường khác nhau.

Thành phần hóa học của đậu biếc

Flavonoids và anthocyanins (cyclotide, delphinidin) là thành phần hóa học có tác dụng chính ở đậu biếc.

Tác dụng dược lý theo Y học hiện đại

Cải thiện trí nhớ

Trong một nghiên cứu, những chuột sơ sinh 7 ngày tuổi được uống nước rễ đậu biếc cho thấy khả năng duy trì trí nhớ và nâng cao hiệu suất học tập trong không gian. Não của những con chuột này chứa hàm lượng acetylcholine – chất dẫn truyền thần kinh cao hơn đáng kể so với đối chứng. Ngoài ra, còn có tác dụng bảo vệ tế bào não.

Chống viêm, giảm đau và hạ sốt

Các chất chiết xuất từ rễ, lá, hoa đậu biếc đã được báo cáo chứng minh các hoạt động chống viêm, hạ sốt, giảm đáng kể các cơn đau và chứng phù chân chuột. Liều uống 400mg chiết xuất/ kg thể trọng ngang bằng với liều uống 20 mg/kg natri diclofenac – một loại thuốc chống viêm không steroid.

Trong một nghiên cứu hạ sốt ở chuột Wistar do nấm men, việc uống chiết xuất từ ​​rễ cây đã làm giảm đáng kể thân nhiệt của chuột. Hoạt tính hạ sốt này được cho là có thể so sánh với paracetamol.

Ngăn ngừa đái tháo đường

Theo một số nghiên cứu gần đây, các chiết xuất từ ​​lá đậu biếc đã cho thấy tiềm năng sử dụng như một loại thuốc chống đái tháo đường. Những con chuột Wistar trong thử nghiệm có mức đường huyết, insulin, hemoglobin glycosyl hóa, ure và creatinin thấp hơn đáng kể so với chuột đái tháo đường.

Hơn nữa, chỉ số men gan (glutamate oxalate transaminase – GOT trong huyết thanh, glutamate pyruvate transaminase – GPT trong huyết thanh, lactate dehydrogenase LDH và alkaline phosphatase ALP) ở chuột được điều trị thấp hơn so với chuột đái tháo đường; và tương đương với chuột bình thường.

Nhiều nghiên cứu gần đây đã tập trung vào tác động của hoa đậu biếc ở người cho thấy hoa giúp lượng đường huyết giảm, hơn nữa, tăng cường khả năng chống oxy hóa.

Hoạt động chống oxy hóa

Các đặc tính chống oxy hóa của hoa đã được ghi nhận đầy đủ. Hoa đậu biếc giúp tế bào sừng ở da người chống lại tác động của tia UV nhờ hoạt chất anthocyanins, giúp chống lão hóa da. Ngoài ra, tác dụng chống oxy hóa cỏn bảo vệ tế bào hồng cầu không bị phá vỡ bởi các hóa chất có hại.

Cách sử dụng, bảo quản đậu biếc

Thu hái toàn cây rồi đem rửa sạch, phơi khô. Riêng đối với hoa, ta cần loại bỏ nhị và nhụy hoa trước khi phơi khô để tránh hoa bị ẩm mốc. Sau đó, tùy vào mục đích mà ta sẽ có cách sử dụng khác nhau. Chẳng hạn như để pha trà, bạn cần bỏ hoa khô vào nước nóng, đợi một lúc là có thể thưởng thức như những loại trà khác.

Hoạt chất anthocyanins trong hoa đậu biếc sẽ không có tác dụng bất lợi nào với mức độ uống 1-2 ly trà hoa đậu biếc ngày (khoảng 5-10 bông, tương đương 1-2 gram hoa khô).

Việc bảo quản hoa đậu biếc khô kỳ thực không quá khó. Bạn chỉ cần bảo quản hoa khô ở nơi khô ráo, tránh ẩm mốc, bụi bẩn.

Ngày nay, người ta sử dụng hoa đậu biếc như một phẩm màu từ thiên nhiên, giúp nhuộm màu xanh cho thực phẩm như xôi, bánh, kẹo, trà, v.v…

Một số lưu ý khi sử dụng

• Đối với hạt đậu biếc, cần cẩn trọng, đặc biệt là trẻ em. Do hạt có tính gây nôn và tiêu chảy.
• Đối với rễ cây, cần có cách chiết xuất, hóa chất và phòng thí nghiệm chuyên biệt. Từ đó, rễ cây mới phát huy hết tác dụng như đã nói ở trên.
• Tuy nhiên, vì hoa đậu biếc chứa anthocyanin có tác dụng thúc đẩy sự co bóp tử cung nên chị em lưu ý cẩn thận hạn chế sử dụng trong các trường hợp: phụ nữ có thai, đang đến kì hành kinh.