Từ xưa đến nay, nền Đông y vẫn luôn đóng vai trò quan trọng với việc giữ gìn sức khỏe loài người. Càng về sau, đời sống mỗi ngày một phức tạp hơn, người dân chúng ta phải đối mặt với căn bệnh ung thư ngày càng nhiều. Nền Đông y vẫn phát huy tốt vai trò chữa cũng như hỗ trợ điều trị căn bệnh quái ác này. Rất nhiều vị thuốc đã được nghiên cứu là có tác dụng chữa trị ung thư hiệu quả, một trong số đó là Bán chi liên.
1. Đặc điểm cây thuốc Bán chi liên
1.1. Mô tả
- Bán chi liên (Radix Scutellariae barbatae) còn được biết đến với một số tên gọi khác như: Hoàng cầm râu, Tử liên thảo, Nha loát thảo, Hiệp điệp…
- Bán chi liên là cây thân thảo, sống lâu năm. Thân cây dạng bò, khá thấp, cây trưởng thành chỉ cao khoảng 20 – 50cm. Thân cây mềm, có 4 góc và phủ lông ngắn xung quanh.
- Rễ Bán chi liên có dạng chùm xoắn hoặc hình trụ tròn. Rễ hơi cong, dần nhỏ từ trên đỉnh về phía dưới. Trên rễ cây có nhiều đường nhăn dọc, đường vân hình mạng hoặc xoắn. Vỏ ngoài sần sùi, màu nâu vàng còn bên trong màu lục và có phần chính giữa rỗng.
- Lá cây mọc đối, phiến xoan thon, dài 1 – 2cm. Mép lá có răng đều, gân bên 3 – 4 đôi. Lá dưới thân có cuống mảnh, cuống ngắn khoảng 1mm, lá trên gần như không có cuống.
- Cụm hoa ở ngọn, dài 3 – 5cm. Hoa có màu xanh tím đặc trưng. Lá bắc thon hẹp. Đài hình chuông cao 2,5mm, có 2 môi. Môi trên mang một cái khiên (thuẫn) hình chóp có lông, rụng sớm. Môi dưới tồn tại tràng màu xanh có lông thưa, cao 7 – 9cm, lại chia thành 2 môi trên và dưới. Ngoài ra, môi trên 3 thùy, môi dưới tròn, miệng rộng. Nhị 4, bao phấn có ít lông. Bầu hoa nhẵn, vòi nhụy chẻ 2 thùy ở đỉnh.
- Quả hình thận, màu đen sậm.
- Cây ra hoa tháng 4 – 10, ra quả từ tháng 6 đến 11.
1.2. Phân bố
- Bán chi liên là loại cây ưa trồng ở nơi ẩm thấp, có nhiều ánh sáng, thường mọc hoang tại các bờ ruộng, bờ hồ, bìa rừng, bờ bụi, vùng đất gần rãnh nước, ven đồi các tỉnh miền núi….
- Trên thế giới: loài thực vật này phổ biến tại Ấn Độ, Myanmar, Thái Lan, Lào, Trung Quốc…
- Tại Việt Nam: cây mọc nhiều tại các tỉnh miền núi phía Bắc và một số tỉnh miền Trung như: Thái Nguyên, Bắc Giang, Bắc Ninh, Phú Thọ, Hà Nội, Hòa Bình, Hải Dương, Ninh Bình, Thanh Hóa, Quảng Trị…
2. Bộ phận dùng, thu hái, chế biến, bảo quản
2.1. Bộ phận dùng
Toàn cây Bán chi liên đều được dùng làm thuốc.
2.2. Thu hái
Người ta thu hoạch cây vào cuối mùa xuân, đầu mùa hạ, tầm tháng 3 – 5. Nhổ nguyên cây đem về để sơ chế thành thuốc.
2.3. Chế biến
Sau khi thu hoạch, người ta sẽ giũ sạch đất, loại bỏ hết tạp chất, rồi đem rửa sạch, phơi khô, bó lại để dùng dần. Khi dùng đem cắt ngắn.
2.4. Bảo quản
Cất giữ nơi khô ráo, thoáng mát. Tránh nơi ẩm mốc, tránh ánh nắng trực tiếp.
3. Thành phần hóa học
- Theo phân tích dược lý, trong cây Bán chi liên chứa Scutellarein, Carthamidin, Isocarthamidin, 5,7,4’-trihydroxy-8-methoxy flavone, Baicalein, Carthamidin, Isocarthamidin, Rhamnose, Arabinose, Galactose, Mannose, Xylose, Glucose, Alkaloid, Flavonoid, Glycoside.
- Ngoài ra còn có các hợp chất Phenol, Steroid, Tanin, Acid amin, Acid hữu cơ.
- Trong rễ của cây Bán chi liên chứa Cholesterol, β-Sitosterol, Acid stearic.
4. Tác dụng dược lý
Một số nghiên cứu đã cho thấy:
- Trong Bán chi liên có các hoạt chất Phenol, Tanin, Alkaloid và đặc biệt là sự có mặt của Flavonoid. Các hoạt chất này có tác dụng ngăn ngừa quá trình oxy hóa và giúp hóa lỏng những tế bào gây hại. Ngoài ra, chúng còn có tác dụng hỗ trợ giảm đau, tăng cường sức đề kháng cho cơ thể. Từ đó, chúng giúp phòng ngừa và hỗ trợ điều trị ung thư hiệu quả, giúp bệnh nhân chống chọi với bệnh tật.
- Thực nghiệm sàng lọc cho thấy, dược liệu có tác dụng ức chế nhẹ đối với tế bào máu ung thư.
- Bán chi liên chứa hợp chất Scutellarein có tác dụng ức chế hoạt động của Protein kinase C trong não chuột bạch.
- Bán chi liên có thể ức chế Staphyloccocus aureus Rosenbach, trực khuẩn lỵ Shigella flexneri, trực khuẩn thương hàn, trực khuẩn đại tràng, trực khuẩn gây mủ xanh, trực khuẩn biến hình, Staphylococcus albus, Neisseria catarrhal, trực khuẩn gây viêm ruột.
- Dược liệu còn có tác dụng lợi niệu, hạ áp.
5. Công dụng của vị thuốc Bán chi liên
Bán chi liên vị đắng, tính mát, có khá nhiều công dụng:
- Thường ứng dụng trong điều trị, hỗ trợ điều trị cũng như phòng ngừa các khối u tăng sinh.
- Cây có tác dụng xổ tiêu (tức là đẩy độc tố ra khỏi cơ thể).
- Tiêu khối u thời kỳ đầu, thường kết hợp với Bạch hoa xà thiệt thảo và Xạ đen, là 2 vị thuốc cũng có tác dụng điều trị khối u, mụn nhọt.
- Hỗ trợ điều trị lao phổi, abces phổi.
- Hỗ trợ điều trị viêm gan, xơ gan cổ trướng.
- Điều trị các bệnh phụ khoa.
- Hỗ trợ điều trị viêm ruột thừa.
- Điều trị các bệnh ngoài da như mụn nhọt, sưng đau, viêm vú, viêm mủ da (giã nát đắp vào vết thương).
- Trị sâu răng, trị rắn độc, trùng thú cắn, chấn thương (giã nát đắp vào vết thương).
6. Liều dùng
Bán chi liên dùng 20 – 40g/ngày.
7. Chú ý
- Khi sắc Bán chi liên, nên sắc nhỏ lửa để ra hết hoạt chất thuốc.
- Phụ nữ có thai không nên sử dụng vị thuốc này.
- Khi dùng thuốc Bán chi liên, nên hạn chế ăn rau muống, đậu xanh, trà khô vì sẽ làm giảm tác dụng thuốc
- Khi mới dùng, bệnh nhân có thể sẽ hơi mệt mỏi, bụng cồn cào, khó chịu, có thể đi cầu phân đen (do tác dụng xổ tiêu của Bán chi liên).
8. Một số bài thuốc ứng dụng Bán chi liên
8.1. Bài thuốc hỗ trợ điều trị các khối u gan, phổi
Bán chi liên 20g, Bạch hoa xà thiệt thảo 40g, Nấm linh chi 12g. Sắc uống ngày 1 thang.
8.2. Bài thuốc hỗ trợ điều trị các loại u vùng sinh dục, u vú ở phụ nữ, u tiền liệt tuyến ở nam
Bán chi liên 20g, Bạch hoa xà thiệt thảo 40g, Trinh nữ hoàng cung 12g. Sắc uống ngày 1 thang.
8.3. Bài thuốc hỗ trợ điều trị ung thư mũi họng
Bán chi liên, Bạch hoa xà thiệt thảo, Thổ phục linh, Thất diệp nhất chi hoa, Hoàng dược tử, Hạ khô thảo, Bối mẫu, Bạch cương tàm, Hoàng cầm, Bạch mao căn, Liên kiều. Mỗi vị 12g. Sắc uống ngày 1 thang.
8.4. Bài thuốc hỗ trợ điều trị ung thư thực quản
Bán chi liên, Bạch hoa xà thiệt thảo, Bắc sa sâm, Sinh địa, mỗi vị 16g. Hoàng liên 10g, Hạ khô thảo, Chi tử, Bạch anh, mỗi vị 12g. Tỳ bà diệp, Huyền sâm, Bồ công anh, Đương quy, Lô căn tươi, Mạch môn, mỗi vị 20g. Sắc uống ngày 1 thang.
8.5. Bài thuốc hỗ trợ điều trị xơ gan
Bán chi liên 20g, An xoa (sao vàng hạ thổ) 50g và Cà gai leo 30g. Sắc uống.
8.6. Bài thuốc hỗ trợ điều trị bệnh tổ đỉa
Bán chi liên 60g. Sắc lấy nước ngâm rửa vùng da tổn thương.
Để lại một phản hồi