Cây bìm bịp hay còn gọi là mảnh cộng là một cây thuốc có nhiều ứng dụng trong y học cổ truyền. Loại cây này thường được dùng để điều trị các bệnh lý vàng da, viêm gan, đau nhức xương khớp, đòn ngã tổn thương…
Cây bìm bịp là gì?
Cây bìm bịp còn có tên gọi khác là xương khỉ, mảnh cộng. Cây có tên khoa học là Clinacanthus nutans, họ Ô rô – Acanthaceae.
Bìm bịp là cây thân nhỏ, lâu năm, mọc trườn, có thể cao từ 1-3m. Lá nguyên không xẻ thùy, cuống lá ngắn, phiến lá hình mác hay thuôn dài, bề mặt lá xanh thãm, không lông, gân nổi rõ, mép lá hơi nhún. Có lá bắc hẹp. Hoa rủ xuống ở ngọn, tràng hoa màu đỏ hay hồng, cao 3-5cm. Tràng hoa chia làm hai môi, có 3 răng ở môi dưới. Quả dạng nang, chứa 4 hạt, dài 1,5cm.
Cây phân bố khắp nước ta, mọc rải rác trong rừng rụng lá, bờ bụi, bãi trống hoặc được trồng trong hộ gia đình. Cây ra hoa vào mùa xuân tới mùa hạ.
Thành phần hóa học
Trong cây bìm bịp chứa nhiều flavonoids, glycosides, glycerolipids, cerebrosides, chloroform…
Lá non được dùng nấu canh ăn như rau, lá khô có thể ướp bánh (bánh mảnh cộng). Lá tươi có thể đem xào nóng, đắp lên chỗ bong gân trặc khớp, đòn ngã tổn thương, hoặc toàn cây khô sắc nước uống.
Tác dụng của cây bìm bịp
1. Giúp kháng viêm
Cây bìm bịp từ lâu đã được dùng để điều trị côn trùng cắn. Ngoài ra còn viêm da dị ứng, tổn thương da do herpes và zona. Dịch chiết cồn ethanol 80% của cây được chứng minh ức chế bạch cầu đa nhân trung tính. Hoạt hóa quá trình sản xuất superoxide anion và elastase. Đây là các men làm tổn thương mô viêm. Ngoài ra, dịch chiết toàn cây này còn ức chế phóng thích và làm giảm tác dụng của histamin và serotonin. Các hóa chất trên là chất điều hòa ban đầu của quá trình viêm.
2. Ngăn ngừa ung thư
Nghiên cứu gần đây cho thấy, dịch chiết cồn methanol của cây bìm bịp có chứa các yếu tố chống ung thư và chống quá trình oxy hóa tế bào, ngay cả với liều thấp. Những chất này có khả năng thu nhặt các gốc tự do và ức chế quá trình phát triển của khối u.
Nghiên cứu được tiến hành trên 4 con chuột mang khối u T1. Kết thúc nghiên cứu, trọng lượng và kích thước trung bình của khối u trên 4 con chuột đã giảm đáng kể sau 28 ngày. Các nhà khoa học cho rằng kết quả này có được là do nhiều quá trình phức tạp góp phần vào. Trước tiên là sự hoạt hóa quá trình apoptosis (quá trình chết tế bào), quá trình giúp tự sửa chữa các tổn thương DNA trong ung thư. Bên cạnh đó, dịch chiết bìm bịp còn giúp làm tăng quần thể tế bào NK1.1 và tế bào T. Chúng góp phần loại bỏ khối u bằng các tạo ra các ly giải tế bào và đồng thời gia tăng hoạt động của các tế bào miễn dịch CD3 và CD8, giúp cải thiện tỉ lệ sống sót của ung thư.
Ngoài ra, các nhà khoa học còn ghi nhận được sự giảm nồng độ Nitric oxide (NO) của chuột được điều trị bằng lá bìm bịp. NO là một trong những tín hiệu truyền tin thúc đẩy quá trình viêm chuyển thành hoạt hóa gen gây ung thư.
3. Giúp chống oxy hóa
Dịch chiết bìm bịp có khả năng quét mạnh các gốc tự do gây ra sự oxy hóa tế bào. Khả năng quét gốc tự do của bìm bịp được cho là do trong cây có chứa nhiều alkaloids, flavonoids và flavones.
4. Giúp nhanh lành vết thương
Dịch chiết cây bìm bịp được cho là có khả năng thúc đẩy nhanh quá trình lành vết thương trên nướu răng trong một nghiên cứu. Các nhà khoa học tin rằng chính chất chloroform trong bìm bịp có vai trò chính nghiên cứu. Tuy nhiên, vẫn chưa xác định được chính xác là dạng thức nào của chloroform trong cây có vai trò chủ đạo, diglycerides hoặc stigmasterol.
5. Tác dụng của cây bìm bịp theo y học cổ truyền
Bìm bịp có vị ngọt, cay, hơi đắng, không độc. Cây có tác dụng thanh nhiệt, trừ thấp (giải độc), tiêu thũng (giảm phù thũng) chỉ thống (giảm đau), tán ứ bạt độc.
Một số bài thuốc có sử dụng cây bìm bịp
Chữa đau khớp
Cây bìm bịp 30g, Gối hạc 20g, Trâu cổ 20g, Tầm gửi cây dâu tằm 20g; sắc với 1 lít nước còn lại 300ml nước. Chia uống 2 lần trong ngày đối với những người mắc bệnh đau khớp.
Chữa viêm gan
Cây bìm bịp khô 30g, Râu ngô 20g, Trần bì 12g, Lá vọng cách 12g, Sâm đại hành 16g. Đem rửa sạch, sắc cùng 1 lít nước, còn lại 300ml nước, chia uống 2 lần trong ngày để giảm các triệu chứng viêm gan.
Chữa lở miệng
Lá bìm bịp tươi 60g, đem rửa sạch, để ráo, giã nát, hòa với nước gạn bỏ bỏ để lấy nước thuốc. Ngậm và nuốt dần trong ngày sẽ giảm chứng lở miệng.
Chữa đau nhức xương do thoái hóa
Cây bìm bịp tươi 80g, củ Sâm đại hành tươi 50g, Ngải cứu tươi 50g; rửa sạch, giã nát, xào nóng với giấm, để ấm đắp vào chỗ đau, băng cố định lại; đắp buổi tối trước khi đi ngủ.
Chữa bong gân trật khớp
Lá bìm bịp, Lá ngũ trảo, Lá cây thanh táo. Mỗi loại 1 nắm tay, rửa sạch, giã nát, hòa với giấm, xào ấm và đắp lên chỗ đau.
Lưu ý
Mặc dù đây là loại dược liệu lành tính, song người dùng cũng cần lưu ý những điều sau để tránh gây hại cho cơ thể:
- Khi sử dụng bìm bịp để trị bệnh, nên tham vấn ý kiến của bác sĩ.
- Đối với cây tươi, cần làm sạch bằng nước muối để loại bỏ tạp chất độc hại, bụi bẩn trước khi sử dụng. Còn đối với bìm bịp khô, cần tránh nhầm lẫn với các loại dược liệu khác có dùng hình dáng, màu sắc.
- Nước bìm bịp chỉ nên dùng trong ngày, không được để qua đêm vì nó có thể khiến người dùng bị ngộ độc, đau bụng và đi ngoài.
- Khi đang trị bệnh bằng bìm bịp, không nên tự ý dùng thêm thuốc tây. Cần tham vấn ý kiến của bác sĩ điều trị về vấn đề này.
- Kiêng các chất kích thích như rượu, bia, thuốc lá trong quá trình dùng thảo dược này.
Cây bìm bịp vừa dễ tìm, dễ sử dụng và không có độc tính. Dân gian đã sử dụng bìm bịp để chữa viêm da, viêm gan, đòn ngã tổn thương… rất hiệu quả. Ngày nay, các nhà khoa học cũng đã có nhiều nghiên cứu về loại cây này. Cây có nhiều tiềm năng trong ứng dụng điều trị ung thư; tăng cường hệ miễn dịch, điều trị bệnh lý viêm. Hi vọng bài viết này mang lại kiến thức bổ ích cho bạn đọc.
Để lại một phản hồi