Điều trị Bệnh trĩ theo YHCT

BỆNH TRĨ (HẠ TRĨ)  

ĐẠI CƯƠNG 

Theo Y học hiện đại, trĩ là những cấu trúc bình thường ở ống hậu môn. Bệnh trĩ là do những cấu trúc này bị chuyển đổi sang trạng thái bệnh lý do yếu tố cơ học làm giãn, lỏng lẻo hệ thống nâng đỡ gây sa búi trĩ và yếu tố mạch máu làm giãn mạch gây chảy máu. Nguyên nhân gây bệnh trĩ: táo bón thường xuyên, chế độ ăn uống không phù hợp, phụ nữ mang thai, đại tiện không đúng (nhịn đại tiện, rặn mạnh khi đại tiện), quan hệ tình dục qua đường hậu môn, tư thế làm việc không đúng (ngồi lâu, đứng nhiều, mang vác nặng…), người cao tuổi, thừa cân béo phì, các bệnh lý vùng hậu môn trực tràng. Chẩn đoán bệnh trĩ dựa vào các triệu chứng lâm sàng và soi hậu môn bằng ống cứng. Biểu hiện lâm sàng gồm 2 triệu chứng hay gặp nhất: đại tiện ra máu tươi và sa trĩ. Thăm và soi hậu môn-trực tràng có thể thấy trĩ nội (4 độ), trĩ ngoại, nếp da thừa, sa niêm mạc chuyển tiếp của vùng lược… 

Phân độ trĩ nội: gồm 4 độ theo Hiệp hội tiêu hóa Hoa Kỳ:

Độ 1: Đại tiện ra máu tươi chiếm 80 – 90%, chỉ đôi khi có hiện tượng khó chịu, không thoải mái. Các búi trĩ nhô lên thấy cương tụ máu nhưng không sa khi rặn.

Độ 2: Triệu chứng chính là đại tiện ra máu tươi, búi trĩ sa ra ngoài, khi đại tiện xong tự co lên. Búi trĩ sa khi rặn và tự co lên được.

Độ 3: Xuất hiện các búi trĩ nội khá lớn, đôi khi không còn rõ ranh giới giữa các búi trĩ nội và ngoại như vậy trở thành một búi trĩ hỗn hợp. Các búi trĩ sa khi rặn không tự co lên được, nhưng có thể đẩy vào được.

Độ 4: Các búi trĩ sa thường xuyên và không đẩy lên được.

Theo Y học cổ truyền, bệnh trĩ hậu môn nằm trong chứng Hạ trĩ. Các sách cổ chia làm 5 loại trĩ: Mẫu Trĩ, Tẫn Trĩ, Trường Trĩ, Mạch Trĩ, Huyết Trĩ. Sách “Tế Sinh Phương” viết: “Đa số do ăn uống không điều độ, uống rượu quá mức, ăn nhiều thức ăn béo, ngồi lâu làm cho thấp tụ lại, mót đi tiêu mà không đi ngay, hoặc là Dương minh phủ không điều hòa, quan lạc bị bế tắc, phong nhiệt không lưu thông gây nên ngũ trĩ”.

NGUYÊN NHÂN VÀ CƠ CHẾ BỆNH SINH THEO YHCT

Trong “Trung y ngoại khoa học giảng nghĩa” tóm tắt có các nguyên nhân sau: về ăn uống: ăn quá nóng, no đói thất thường, ăn đồ ăn sống lạnh, uống nhiều rượu, ăn béo ngậy, ăn quá cay; về chế độ sinh hoạt: đứng lâu, ngồi lâu, vác nặng đi xa…; nguyên nhân khác: ỉa chảy mạn tính, táo bón kéo dài, thể chất quá suy yếu, mang thai nhiều lần. Các nguyên nhân trên có thể làm khí huyết loạn hành, kinh lạc giao cắt dẫn đến huyết ứ, trọc khí hạ trú hậu môn gây nên trĩ. Ngoài ra, người bệnh sau khi mắc một số bệnh làm rối loạn chức năng của các tạng phủ như can, tâm, tỳ, thận (can khắc tỳ, can tâm thận âm hư, tâm tỳ hư…) gây khí hư, huyết ứ làm trung khí hư hạ hãm sinh ra hạ trĩ.

CÁC THỂ LÂM SÀNG VÀ ĐIỀU TRỊ BẰNG Y HỌC CỔ TRUYỀN

Với mỗi thể lâm sàng, tùy từng tình trạng bệnh lý của người bệnh, thầy thuốc kê đơn bài thuốc cổ phương, bài thuốc đối pháp lập phương, bài thuốc nghiệm phương để gia giảm thành phần, khối lượng các vị thuốc cổ truyền hoặc kê đơn các thành phẩm thuốc cổ truyền, thuốc dược liệu cho phù hợp với chẩn đoán.

Thể nhiệt độc (tương ứng với trĩ nội độ 1, 2)

Triệu chứng:

Đại tiện có kèm theo máu tươi với nhiều mức độ chảy máu: thấm giấy vệ sinh, nhỏ giọt hoặc thành tia. Người nóng, hậu môn nóng, khối trĩ sa ra ít hoặc không sa, không chảy dịch, không chảy mủ. Tiểu vàng lượng ít, đại tiện táo kết, lưỡi đỏ rêu vàng. Mạch sác.

Chẩn đoán

Chẩn đoán bát cương: Lý thực nhiệt.

Chẩn đoán tạng phủ: Bệnh tại phủ đại trường, giang môn.

Chẩn đoán nguyên nhân: Bất nội ngoại nhân (nội thương).

Chẩn đoán bệnh danh: Hạ trĩ thể nhiệt độc.

Pháp:

Thanh nhiệt giải độc, thanh nhiệt lương huyết, chỉ huyết.

Phương: 

Điều trị dùng thuốc

Thuốc uống trong: 

Cổ phương: Hòe hoa tán (Bản sự phương)

Hòe hoa sao vàng	12g	Kinh giới tuệ sao đen	12g
Trắc bá diệp sao cháy	12g	Chỉ xác sao	12g

Tán bột mịn, trộn đều. Mỗi lần uống 8-10g với nước sôi để nguội hoặc nước cơm.

Đối pháp lập phương: Lựa chọn các vị thuốc thuộc các nhóm thuốc theo pháp điều trị.

Nghiệm phương: (Thuốc Nam châm cứu)

Sài đất, Bồ công anh, Hoàng bá, Hòe hoa, Râu ngô, Rễ cỏ tranh mỗi vị 20g, nếu dùng tươi liều gấp 3. Sắc 2 – 3 lít nước uống trong ngày. Công dụng: thanh nhiệt giải độc, thanh nhiệt lương huyết, chỉ huyết. * Thuốc dùng ngoài:

Bột ngâm trĩ: Lá móng, Binh lang, Hoàng bá, Phèn phi. Lượng bằng nhau, tán bột ngâm hậu môn ngày 20 – 30g.

Kha tử, Phèn phi. Lượng bằng nhau, tán bột, ngâm hậu môn ngày 30g.

Hoặc các bài thuốc xông, các bài thuốc dùng ngoài của các cơ sở khám chữa bệnh đã được các cấp có thẩm quyền phê duyệt.

Điều trị không dùng thuốc YHCT: 

Điện châm tả các huyệt: 

Trường cường (GV.1)	Đại trường du (BL.25)	Thứ liêu (BL.32)
Bạch hoàn du (BL.30)	Tiểu trường du (BL.27)	Túc tam lý (ST36)
Tam âm giao (SP6)	Thừa sơn (BL.57)	Chi câu (TE.6)
Hợp cốc (LI.4)	Bách hội (GV.20)

Lưu kim 20 – 30 phút/lần/ngày, từ 15 đến 20 ngày/liệu trình.

Điện mãng châm các huyệt:

Bách hội xuyên Thượng đình

Đại trường du xuyên Tiểu trường du

Trật biên xuyên Bạch hoàn du

Thứ liêu xuyên Bạch hoàn du

Tam âm giao xuyên Thừa sơn

 Lưu kim 20 – 30 phút/lần/ngày, từ 15 đến 20 ngày/liệu trình.

Thủy châm các huyệt (thuốc theo y lệnh, có chỉ định tiêm bắp): 

Trật biên (BL.54)	Túc tam lý (ST.36)
Tam âm giao (SP.6)	Đại trường du (BL.25)

Thủy châm ngày 01 lần, mỗi lần thủy châm vào 2 – 3 huyệt, 10 – 15 lần/liệu trình. Chú ý: Tổng số liệu trình điều trị có thể thay đổi tùy theo tình trạng bệnh lý của mỗi người bệnh.

Thể huyết ứ (tương ứng với trĩ tắc mạch)

Triệu chứng:

Búi trĩ sưng, chắc, đau nhức, tím sẫm màu, ấn đau, không chảy dịch, không chảy mủ. Đại tiện có máu tươi. Lưỡi tím, có điểm ứ huyết, rêu lưỡi mỏng trắng hoặc trắng nhớt. Mạch hoạt.

Chẩn đoán

Chẩn đoán bát cương: Lý thực.

Chẩn đoán tạng phủ: Bệnh tại giang môn.

Chẩn đoán nguyên nhân: Bất nội ngoại nhân.

Chẩn đoán bệnh danh: Hạ trĩ thể huyết ứ.

Pháp điều trị:

Hoạt huyết khứ ứ, hành khí chỉ huyết.

Phương: 

Điều trị dùng thuốc:

Thuốc uống trong: 

Cổ phương: Hoạt huyết địa hoàng thang: 

Sinh địa	20g	Hòe hoa	12g
Kinh giới	12g	Địa du	12g
Hoàng cầm	12g	Xích thược	12g
Đương quy	12g

Sắc uống ngày 1 thang chia 2 lần.

Gia giảm: táo bón gia Ma nhân 12g, Đại hoàng 04g

Đối pháp lập phương: Lựa chọn các vị thuốc thuộc các nhóm thuốc theo pháp điều trị.

Nghiệm phương (Thuốc Nam châm cứu):

Kê huyết đằng, Huyết giác, Trần bì, Ngưu tất, Bạch thược, Hoài sơn, Hòe hoa, Chỉ xác, Cỏ ngọt. Sắc 2 – 3 lít nước uống trong ngày.

Công dụng: hoạt huyết, hành khí, hóa ứ, lương huyết, chỉ huyết, ích khí thăng đề.

Thuốc dùng ngoài:

Bột ngâm trĩ: Lá móng, Binh lang, Hoàng bá, Phèn phi. Lượng bằng nhau, tán bột ngâm hậu môn ngày 20 – 30g.

Kha tử, Phèn phi. Lượng bằng nhau, tán bột, ngâm hậu môn ngày 30g.

Hoặc các bài thuốc xông, các bài thuốc dùng ngoài của các cơ sở khám chữa bệnh đã được các cấp có thẩm quyền phê duyệt.

Điều trị không dùng thuốc: 

Điện châm tả các huyệt: 

Trường cường (GV.1)	Đại trường du (BL.25)	Thứ liêu (BL.32)
Bạch hoàn du (BL30)	Tiểu trường du (BL.27)	Túc tam lý (ST.36)
Tam âm giao (SP.6)	Thừa sơn (BL.57)	Chi câu (TE.6)
Hợp cốc (LI.4)	Huyết hải (SP.10)	Cách du (BL.17)
Bách hội (GV.20)

Lưu kim 20 – 30 phút/lần/ngày, từ 15 đến 20 ngày/liệu trình.

Điện mãng châm các huyệt: như mục 1.4.2

Thủy châm các huyệt (thuốc theo y lệnh, có chỉ định tiêm bắp): 

Đại trường du (BL.25)                           Trật biên (BL.54)                          

Thủy châm ngày 01 lần, mỗi lần thủy châm vào 2 – 3 huyệt, 10 – 15 lần/liệu trình. Chú ý: Tổng số liệu trình điều trị có thể thay đổi tùy theo tình trạng bệnh lý của mỗi người bệnh.

Thể thấp nhiệt (tương ứng với trĩ viêm, loét)

Triệu chứng:

Vùng hậu môn đau, tiết nhiều dịch, trĩ sa ra ngoài khó đẩy vào, có thể có điểm hoại tử bề mặt búi trĩ, hoặc có điểm loét chảy dịch vàng hôi, đại tiện táo, lưỡi bệu nhớt, rêu vàng. Mạch hoạt sác.

Chẩn đoán

Chẩn đoán bát cương: Lý thực nhiệt.

Chẩn đoán tạng phủ: Đại trường, giang môn.

Chẩn đoán nguyên nhân: Nội nhân + Bất nội ngoại nhân.

Chẩn đoán bệnh danh: Hạ trĩ thể thấp nhiệt.

Pháp điều trị:

Thanh nhiệt lợi thấp, hoạt huyết chỉ thống.

Phương:  

Điều trị bằng thuốc:

Thuốc uống trong: 

Cổ phương: Hòe hoa tán 

Hòe hoa sao vàng	12g	Trắc bá diệp sao cháy	12g
Kinh giới sao đen	16g	Chỉ xác sao	10g

Tán bột mịn, trộn đều, mỗi lần uống 8g với nước sôi để nguội hoặc nước cơm, ngày 2 lần. Có thể dùng làm thang, sắc uống ngày 1 thang chia 2 lần.

Đối pháp lập phương: Lựa chọn các vị thuốc thuộc các nhóm thuốc theo pháp điều trị.

Nghiệm phương (Thuốc Nam châm cứu):

Hoàng bá, Bồ công anh, Sinh địa, Hòe hoa, Râu ngô, Thương truật, Cỏ ngọt. Sắc 2 – 3 lít nước uống trong ngày.

Công dụng: thanh nhiệt táo thấp, thanh nhiệt giải độc, lương huyết chỉ huyết, ích khí thăng đề.

Thuốc dùng ngoài:

Bột ngâm trĩ: Lá móng, Binh lang, Hoàng bá, Phèn phi. Lượng bằng nhau, tán bột ngâm hậu môn ngày 20 – 30g.

Kha tử, Phèn phi. Lượng bằng nhau, tán bột, ngâm hậu môn ngày 30g.

Hoặc các bài thuốc xông, các bài thuốc dùng ngoài của các cơ sở khám chữa bệnh đã được các cấp có thẩm quyền phê duyệt.

Điều trị không dùng thuốc YHCT: 

Điện châm tả các huyệt: 

Trường cường (GV.1)	Đại trường du (BL.25)	Thứ liêu (BL.32)
Bạch hoàn du (BL.30)	Tiểu trường du (BL.27)	Túc tam lý (ST.36)
Tam âm giao (SP.6)	Thừa sơn (BL.57)	Chi câu (TE.6)
Hợp cốc (LI.4)	Huyết hải (SP.10)	Phong long (ST.40)
Bách hội (GV.20)

Lưu kim 20 – 30 phút/lần/ngày, từ 15 đến 20 ngày/liệu trình.

Điện mãng châm các huyệt: như mục 1.4.2

Thủy châm các huyệt (thuốc theo y lệnh, có chỉ định tiêm bắp): 

Đại trường du (BL.25)                           Trật biên (BL.54)

Chú ý: Tổng số liệu trình điều trị có thể thay đổi tùy theo tình trạng bệnh lý của mỗi người bệnh.

Thể khí huyết lưỡng hư (tương ứng trĩ hỗn hợp độ IV, trĩ lâu ngày gây thiếu máu)

Triệu chứng:

Đại tiện ra máu lâu ngày, hoa mắt chóng mặt, ù tai, mặt trắng nhợt, người mệt mỏi, đoản hơi. Rêu lưỡi trắng mỏng. Mạch trầm tế.

Chẩn đoán

Chẩn đoán bát cương: Lý hư hàn.

Chẩn đoán tạng phủ: Tỳ, Vị, Can, Thận, Đại trường, giang môn.

Chẩn đoán nguyên nhân: Bất nội ngoại nhân.

Chẩn đoán bệnh danh: Hạ trĩ thể khí huyết hư.

Pháp điều trị:

Bổ khí huyết chỉ huyết, ích khí thăng đề.

Phương: 

Điều trị dùng thuốc:

Thuốc uống trong: 

Cổ phương: Bổ trung ích khí thang 

Đảng sâm	16g	Trần bì	06g
Hoàng kỳ	12g	Đương quy	10g
Bạch truật	12g	Thăng ma	08g
Cam thảo	04g	Sài hồ	12g

Sắc uống ngày 1 thang chia 2 lần.

Đối pháp lập phương: Lựa chọn các vị thuốc thuộc các nhóm thuốc theo pháp điều trị.

Nghiệm phương: (Thuốc Nam châm cứu)

Đảng sâm, Hoài sơn, Bạch thược, Trần bì, Hòe hoa, Sinh địa, Thục địa, Đương quy, mỗi vị 12g. Sắc uống trong ngày.

Công dụng: thanh nhiệt giải độc, thanh nhiệt lương huyết, chỉ huyết.

Thuốc dùng ngoài:

Bột ngâm trĩ: Lá móng, Binh lang, Hoàng bá, Phèn phi. Lượng bằng nhau, tán bột ngâm hậu môn ngày 20 – 30g.

Kha tử, Phèn phi. Lượng bằng nhau, tán bột, ngâm hậu môn ngày 30g.

Hoặc các bài thuốc xông, các bài thuốc dùng ngoài của các cơ sở khám chữa bệnh đã đượccác cấp có thẩm quyền phê duyệt.

Điều trị không dùng thuốc: 

Điện châm bổ các huyệt: 

Bách hội (GV.20)	Đại trường du (BL.25)	Thận du (BL.23)
Tam âm giao (SP.6)	Túc tam lý (ST.36)	Thừa sơn (BL.57)
Huyết hải (SP.10)	Đản trung (CV.17)	Bách hội (GV.20)
Dương lăng tuyền (GB.34)

Lưu kim 20 – 30 phút/lần/ngày, từ 15 đến 20 ngày/liệu trình.

Điện mãng châm các huyệt: như mục 1.4.2

Thủy châm các huyệt (thuốc theo y lệnh, có chỉ định tiêm bắp): 

Thận du (BL.23)    

Trật biên (BL.54)

Cứu các huyệt:

Bách hội (GV.20)	Tỳ du (BL.20)	Vị du (BL.21)
Quan nguyên (CV.4)	Khí hải (CV.6)	Cao hoang du (BL.43)
Cách du (BL.17)

Cứu 10 phút/lần, ngày 02 lần. 15 – 30 lần/liệu trình.

Chú ý: Tổng số liệu trình điều trị có thể thay đổi tùy theo tình trạng bệnh lý của mỗi người bệnh.

KẾT HỢP ĐIỀU TRỊ Y HỌC HIỆN ĐẠI

Thuốc tăng cường trương lực tĩnh mạch: 

Thuốc chứa Diosmin và hesperidine (500mg): uống 6 viên trong 4 ngày, rồi giảm 4 viên trong 3 ngày và 2 viên trong 7 ngày tiếp (đợt cấp).

Thuốc bôi hay viên đặt tại chỗ: chứa titanorein, lidocain…

Thuốc nhuận tràng, chống táo bón (nếu có): nhóm nhuận tràng thẩm thấu, nhóm nhuận tràng tăng khối lượng phân; hạn chế dùng nhóm nhuận tràng kích thích.

Ăn uống: chế độ ăn tăng rau, củ, quả, chất xơ, tránh táo bón; kiêng các chất cay, nóng, uống rượu, bia, thuốc lá, chất kích thích… Tránh ăn quá no hoặc quá đói. Uống nhiều nước.

Sinh hoạt: nghỉ ngơi hợp lý, tránh lao động thường xuyên ở tư thế ngồi lâu, đứng lâu, vệ sinh sạch vùng tầng sinh môn. Tập thói quen đại tiện vào giờ nhất định.

Thắt búi trĩ bằng vòng cao su: hiệu quả với trĩ nội độ I, II chảy máu. Tiêm xơ búi trĩ.

Phẫu thuật cắt bỏ búi trĩ nội độ III, IV, trĩ ngoại lớn, trĩ tắc mạch, trĩ viêm nghẹt (theo chỉ định cụ thể của thày thuốc).

PHÒNG BỆNH  

Thực hiện chế độ sinh hoạt, nghỉ ngơi hợp lý.

Thực hiện tốt chế độ ăn hạn chế cay nóng, uống rượu bia, thuốc lá.

Tập cơ nâng hậu môn. Vệ sinh sạch sẽ, mặc quần thoáng mát.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Bộ Y tế (2017). Quy trình kĩ thuật khám bệnh, chữa bệnh cấy chỉ và laser châm chuyên ngành châm cứu. Quyết định số 2279/QĐ-BYT.

Bộ Y tế (2009) – Quy trình kỹ thuật Y học cổ truyền tập 1.

Nguyễn Mạnh Nhâm (2002). “Giải phẫu sinh lý trĩ”, Hậu môn học(II), Hội Hậu môn trực tràng học Việt Nam, 11-18.

Nguyễn Nhược Kim, Trần Quang Đạt (2013). Châm cứu và các phương pháp không dùng thuốc. Nhà xuất bản Y học.

Bệnh viện Bạch Mai (2012). “Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị bệnh Nội khoa” – Cẩm nang nghiệp vụ của bác sĩ lâm sàng. Nhà xuất bản Y học.

DANH MỤC DƯỢC LIỆU, VỊ THUỐC CỔ TRUYỀN

STT	Tên vị thuốc	Nguồn gốc	Tên khoa học của vị thuốc	Tên khoa học của cây, con và khoáng vật làm thuốc
(1)	(2)	(3)	(4)	(5)
1	A giao	B	Colla Corii Asini	Equus asinus L. – Equidae
2	Actiso	N	Herba Cynarae scolymi	Cynara scolymus L. – Asteraceae
3	Ba kích	B – N	Radix Morindae officinalis	Morinda officinalis How. – Rubiaceae
4	Bá tử nhân	B	Semen Platycladi orientalis	Platycladus orientalis (L.) Franco – Cupressaceae
5	Bạc hà	N	Herba Menthae	Mentha arvensis L. – Lamiaceae
6	Bạc thau	N	Herba Argyreiae	Argyreia acuta Lour. – Convolvulaceae
7	Bạch biển đậu	B – N	Semen Lablab	Lablab purpureus (L.) Sweet – Fabaceae
8	Bách bộ	N	Radix Stemonae tuberosae	Stemona tuberosa Lour. – Stemonaceae
9	Bạch cập	B	Rhizoma Bletillae striatae	Bletilla striata (Thunb.) Reichb. F. – Orchidaceae
10	Bạch chỉ	B – N	Radix Angelicae dahuricae	Angelica dahurica Benth. et Hook.f. – Apiaceae
11	Bạch cương tàm	B – N	Bombyx Botryticatus	Bombyx mori L. – Bombycidae
12	Bạch đậu khấu	B	Fructus Amomi	Amomum krervanh Pierre ex Gagnep. – Zingiberaceae
13	Bạch đồng nữ (Mò mâm xôi, Mấn trắng)	B – N	Herba Clerodendri chinensis	Clerodendron chinense var.Simplex (Mold. S. L. Chen) -Verbenaceae Clerodendron paniculatum L. forma albiflorum (Hemsl.)
14	Bạch giới tử	B – N	Semen Sinapis albae	Sinapis alba L. – Brassicaceae
15	Bạch hoa xà	N	Radix et Folium Plumbaginis	Plumbago zeylanica L. – Plumbaginaceae
16	Bạch hoa xà thiệt thảo	B – N	Herba Hedyotis diffusae	Hedyotis diffusa Willd. – Rubiaceac
17	Bách hợp	B	Bulbus Lilii	Lilium brownii E.E. Brow, ex Mill. – Liliaceae
18	Bạch linh (Phục linh)	B	Poria	Poria cocos (Schw.) Wolf – Polyporaceae
19	Bạch mao căn	N	Rhizoma Imperatae cylindricae	Imperata cylindrica p. Beauv. – Poaceae
20	Bạch phụ tử	B	Rhizoma Typhonii gigantei	Typhonium giganteum Engl. – Araceae
21	Bạch quả (Ngân hạnh)	B	Semen Ginkgo	Ginkgo biloba L. – Ginkgoaceae
22	Bạch tật lê	B-N	Fructus Tribuli terrestris	Tribulus terrestris L. – Zygophyllaceae
23	Bạch thược	B	Radix Paeoniae lactiflorae	Paeonia lactiflora Pall. – Ranunculaceae
24	Bạch tiền	B	Radix et Rhizoma Cynanchi	Cynanchum stauntonii (D.) Schltr. ex Levl.- Asclepiadaceae
25	Bạch tiễn bì	B	Cortex Dictamni radicis	Dictamnus dasycarpus Turcz. – Rutaceae

 

26	Bạch truật	B	Rhizoma Alractylodis macrocephalae	Atractylodes macrocephalaKoidz. – Asteraceae
27	Bán biên liên	B	Herba Lobeliae chinensis	Lobelia chinensis Lour. – Lobeliaceae
28	Bán chi liên	B	Radix Scutellariae barbatae	Scutellaria barbata D. Don. – Laminacae
29	Bán hạ bắc	B	Rhizoma Pinelliae	Pinellia ternata (Thunb.) Breit. – Araceae
30	Bán hạ nam (Củ chóc)	N	Rhizoma Typhonii trilobati	Typhonium trilobatum (L.) Schott, – Araceae.
31	Bản lam căn	B	Herba Isatisis	Isatis indigotica Fort. – Brassicaceae
32	Băng phiến	N	Borneolum	Borneolum
33	Biển súc	B – N	Herba Poligoni avicularae	Polygonum aviculare L. – Polygonaceae
34	Bình vôi  (Ngải tượng)	N	Tuber Stephaniae	Stephania spp. – Menispermaceae
35	Binh lang	N	Semen Arecae Catechi	Areca catechu L. – Arecaceae
36	Bồ công anh	N	Herba Lactucae indicae	Lactuca indica L. – Asteraceae
37	Bồ hoàng	B	Pollen Typhae	Typha orientalis G. A. Stuart – Typhaceae
38	Bọ mắm (Thuốc dòi)	N	Herba Pouzolziae zeylanicae	Pouzolzia zeylanica (L.) Benn – Urticaceae
39	Bố chính sâm (Sâm bố chính)	N	Radix Abelmoschi sagittifolii	Abelmoschus sagittifolus (Kurz.) Merr. – Malvaceae
40	Bồ kết (quả)	N	Fructus Gleditsiae australis	Gleditsia australis Hemsl. – Fabaceae
41	Bòng bong	N	Herba Lygodii	Lygodium flexuosum (L.) Sw. – Lygodiaceae
42	Bưởi bung	N	Radix et Folium Glycosmis	Glycosmis citrifolia (Willd) Lindl. – Rutaceae
43	Bướm bạc (Hồ điệp)	N	Herba Mussaendae pubenscentis	Mussaenda pubescens Ait.f. – Rubiaceae
44	Cà độc dược	N	Flos et Folium Daturae metelis	Datura metel L. – Solanaceae
45	Cà gai leo	N	Herba Solani procumbensis	Solanum procumbens Lour. – Solanaceae
46	Cam thảo	B	Radix et Rhizoma Glycyrrhizae	Glycyrrhiza spp. – Fabaceae
47	Cam thảo đất	N	Herba et radix Scopariae	Scoparia dulcis L. – Scrophulariaceae
48	Cam toại	B	Radix Euphorbiae kansui	Euphorbia kansui Liouined. – Euphorbiaceae
49	Can khương	N	Rhizoma Zingiberis	Zingiber officinale Rose. – Zingiberaceae
50	Cảo bản	B	Rhizoma et Radix Ligustici chinensis	Ligusticum sinense Oliv. – Apiaceae
51	Cáp giới  (Tắc kè)	N	Gekko	Gekko gekko Lin. – Gekkonidae
52	Cát căn	N	Radix Puerariae thomsonii	Pueraria thomsonii Benth. – Fabaceae
53	Cát cánh	B	Radix Platycodi grandiflori	Platycodon grandiflorum (Jacq.) A.DC. -Campanulaceae

 

54	Cát sâm	B	Radix Mellettiae speciosae	Millettia speciosa Champ. – Fabaceae
55	Câu đằng	B – N	Ramulus cum unco Uncariae	Uncaria spp. – Rubiaceae
56	Câu kỷ tử	B	Fructus Lycii	Lycium barbarm.L – Solanaceae
57	Cẩu tích	N	Rhizoma Cibotii	Cibotium barometz (L.) J. Sm. – Dicksoniaceae
58	Chè dây	N	Folium Ampelopsis	Ampelopsis cantoniensis (Hook, et Arn.) Planch. – Vitaceae
59	Chè đắng	N	Folium Ilexi kaushii	Ilex kaushue S.Y.Hu; Syn. Ilex kudingcha C.J Tseng – Aquifoliaceae
60	Chè vằng	N	Folium Jasmini subtriplinervis	Jasminum subtriplinerve Blume., Oleaceae
61	Chỉ thiên	N	Herba Elephantopi scarberis	Elephantopus scarber L. – Asteraceae
62	Chi tử	B – N	Fructus Gardeniae	Gardenia jasminoides Ellis. -Rubiaceae
63	Chỉ thực	B – N	Fructus Aurantii immaturus	Citrus aurantium L. – Rutaceae
64	Chỉ xác	B – N	Fructus Aurantii	Citrus aurantium L. – Rutaceae
65	Chút chít	N	Radix et Folium Rumicis	Rumex microcarpus Campd. – Polygonaceae
66	Cỏ ngọt	N	Herba Steviae	Stevia rebaudiana (Bert.) Hemsl. – Asteraceae
67	Cỏ nhọ nồi	N	Herba Ecliptae	Eclipta prostrata (L.) Asteraceae
68	Cỏ sữa nhỏ lá	N	Herba Euphorbiae thymifoliae	Euphorbia thymifolia Burm. – Euphorbiaceae
69	Cỏ xước	N	Radix Achyranthis asperae	Achyranthes aspera L. – Amaranthaceae
70	Cốc tinh thảo	B	Flos Eriocauli	Eriocaulon sexangulare L. – Eriocaulaceae
71	Cối xay	N	Herba Abutili indici	Abutilon indicum (L.) Sweet – Malvaceae
72	Côn bố	B	Herba Laminariae	Laminaria japonica Areschong. – Laminariaceae
73	Cốt khí củ	B – N	Radix Polygoni cuspidati	Polygonum cuspidatum Sieb. et zucc. – Polygonaceae
74	Cốt toái bổ	N	Rhizoma Drynariae	Drynaria fortunei (Mett.) J. Sm. – Polypodiaceae
75	Củ gai	N	Radix Boehmeriae niveae	Boehmeria nivea (L.) Gaud. – Urticaceae
76	Cù mạch	B – N	Herba Dianthi	Dianthus superbus L. – Caryophyllaceae
77	Cúc hoa	B – N	Flos Chrysanthemi indici	Chrysanthemum indicum L. – Asteraceae
78	Cúc tần	N	Radix et folium Plucheae indicae	Pluchea indica (L.) Less – Asteraceae
79	Dạ cẩm	N	Herba Hedyotidis capitellatae	Hedyotis capitellata Wall, ex G.Don – Rubiaceae
80	Dâm dương hoắc	B	Herba Epimedii	Epimedium brevicornum Maxim. – Berberidaceae
81	Dây đau xương	N	Caulis Tinosporae sinensis	Tinospora sinensis (Lour.) Merr.  Menispermaceae

 

82	Dây tơ hồng	N	Herba Cuscutae	Cuscuta sp. – Convolvulaceae
83	Dây thìa canh	N	Herba Gymnemae silvestris	Gymnema sylvestre (Retz.) R. Br.ex Schutt. – Ascle piadaceae
84	Diếp cá  (Ngư tinh thảo)	N	Herba Houttuyniae cordatae	Houttuynia cordata Thunb. – Saururaceae
85	Diệp hạ châu	N	Herba Phyllanthi amari	Phyllanthus amarus Schum. et Thonn. – Euphorbiaceae
86	Dừa cạn	N	Radix et Folium Catharanthi	Catharanthus roseus (L.) G. Don. – Apocynaceae
87	Dứa dại	N	Herba Pandanii	Pandanus tectorius So. – Pandanaceae.
88	Đại bi	N	Folium, ramulus et radix  Camphora Blumeae	Blumea balsamifera (L.) DC. – Asteraceae
89	Đại hồi	N	Fructus Illicii veri	lllicium verum Hook.f. – Illiciaceae
90	Đại phúc bì	N	Pericarpium Arecae catechi	Arecae catechu L. – Arecaceae
91	Đại táo	B	Fructus Ziziphi jujubae	Ziziphus jujuba Mill. var. inermis (Bge) Rehd. – Rhamnaceae
92	Đại toán (Tỏi)	N	Bulbus Allii	Allium sativum L. – Alliaceae
93	Đại hoàng	B	Rhizoma Rhei	Rheum palmatum L, – Polygonaceae
94	Đạm đậu xị	B	Semen Sojae praeparatum	Sojae praeparatum L. – Fabaceae
95	Đạm trúc diệp	B – N	Herba Lophatheri	Lophatherum gracile Brongn. – Poaceae
96	Đan sâm	B	Radix Salviae miltiorrhizae	Salvia miltiorrhiza Bunge. – Lamiaceae
97	Đảng sâm bắc (Tố hoa đảng sâm	B	Radix Codonopsis	Codonopsis Pilosula (Franch.) – Campanulaceae
98	Đảng sâm bắc (Xuyên đảng sâm)	B	Radix Codonopsis	Codonopsis tangshen Olive.- Campanulaceae
99	Đảng sâm Việt Nam	N	Radix Codonopsis javanicae	Codonopsis javanica (Blume.) Hook.F. – Campanulaceae
100	Đăng tâm thảo	B	Medulla Junci effusi	Juncus effusus L. – Juncaceae
101	Đào nhân	B	Semen Pruni	Prunus persica L. – Rosaceae
102	Đậu đen	N	Semen Vignae cylindricae	Vigna cylindrica Skeels – Fabaceae
103	Đậu quyển	N	Semen Vignae cylindricae praeparata	Vigna cylindrica (L.) Skeels – Fabaceae
104	Địa cốt bì	B	Cortex Lycii chinensis radicis	Lycium chinense Mill. – Solanaceae
105	Địa du	B	Radix Sanguisorbae	Sanguisorba officinalis L. – Rosaceae
106	Địa long	B – N	Pheretima	Pheretima sp. – Megascolecidae
107	Địa phu tử	B	Fructus Kochiae	Kochia scoparia (L.) Schrad. – Polygonaceae
108	Địa liền	N	Rhizoma Kaempferiae galangae	Kaempferia galanga L. – Zingiberaceae
109	Đinh hương	B – N	Flos Syzygii aromatici	Syzygium aromaticum (L.) Merill et L.M.Perry – Myrtaceae

 

110	Đinh lăng	N	Radix Polysciacis	Polyscias fruticosa (L.) Harms – Araliaceae
111	Đình lịch tử	B	2	Lepidium apetatum Willd. Crucipherae
112	Đỗ trọng	B	Cortex Eucommiae	Eucommia ulmoides Oliv. – Eucommiaceae
113	Độc hoạt	B	Radix Angelicae pubescentis	Angelica pubescens Maxim. – Apiaceae
114	Đơn lá đỏ(Đơn mặt trời)	N	Folium Excoecariae cochinchinensis	Excoecaria cochinchinensisLour. – Euphorbiaceae
115	Đương quy (Toàn quy, Quy đầu, Quy vỹ/quy râu)	B – N	Radix Angelicae sinensis	Angelica sinensis (Oliv.) Diels – Apiaceae
116	Giảo cổ lam	N	Herba Gynostemmae	Gynostemma pentaphyllum (Thunb.) Makino – Cucurbitaceae
117	Gối hạc	N	Radix Leeae rubrae	Leea rubra Blume ex Spreng. – Leeaceae.
118	Hà diệp (lá sen)	N	Folium Nelumbinis nuciferae	Nelumbo nucifera Gaertn – Nelumbonaceae
119	Hạ khô thảo	B – N	Spica Prunellae	Prunella vulgaris L. – Lamiaceae
120	Hà thủ ô đỏ	B – N	Radix Fallopiae multiflorae	Fallopia multiflora (Thunb.) Haraldson – Polygonaceae
121	Hà thủ ô trắng	N	Radix Streptocauli	Streptocaulon juventas (Lour.) Merr. – Asclepiadaceae
122	Hải kim sa	B – N	Spora Lygodii	Lygodium japonium (Thunb.) Sw. – Schizaeaceae
123	Hải mã	N	Hippocampus	Hippocampus spp.Syngnathidae
124	Hải phong đằng	B	Caulis Piperis futokadsurae	Piper futokadsura Sieb et zucc – Piperaceae
125	Hải tảo  (Rong mơ)	N	Herba Sargassi	Sargassum sp – Sargassaceae
126	Hạnh nhân	B	Semen Armeniacae amarum	Prunus armeniaca L. – Rosaceae
127	Hạt hẹ	B – N	Semen Allii	Allium tuberosum/ramosum – Alliaceae
128	Hạt bí ngô	N	Semen Cucurbitae	Cucurbita pepo L. – Cucurbitaceae
129	Hậu phác	B – N	Cortex Magnoliae officinalis	Magnolia officinalis Rehd.et Wils. var. biloba Rehd.et Wils. – Magnoliaceae
130	Hậu phác nam (Quế rừng)	N	Cortex Cinnamomi iners	Cinnamomum iners Reinw.ex Blume – Lauraceae
131	Hoa đại	N	Flos Plumeriae rubrae	Plumeria rubra L.var. acutifolia(Poir.) Baliey – Apocynaceae
132	Hoắc hương	B	Herba Pogostemonis	Pogostemon cablin (Blanco) Benth. – Lamiaceae
133	Hoài sơn	B – N	Tuber Dioscoreae persimilis	Dioscorea persimilis Prain et Burkill – Dioscoreaceae
134	Hoàng bá	B	Cortex Phellodendri	Phellodendron chinenseSchneid. – Rutaceae
135	Hoàng bá nam (Núc nác)	N	Cortex Oroxyli indici	Oroxylum indicum (L.) Kurz. – Bignontaceae
136	Hoàng cầm	B	Radix Scutellariae	Scutellaria baicalensis Georgi – Lamiaceae

 

137	Hoàng đằng	B – N	Caulis et Radix Fibraureae	Fibraurea tinctoria Lour. (Fibraurea recisa Pierre) – Menispemnaceae
138	Hoàng kỳ	B	Radix Astragali membranacei	Astragalus membranaceus(Fisch.) Bunge – Fabaceae
139	Hoàng liên	B – N	Rhizoma Coptidis	Coptis chinensis Franch. – Ranunculaceae
140	Hoàng nàn (chế)	N	Cotex Strychni wallichianae	Strychnos wallichiana Steud, ex. DC. – Loganiaceae
141	Hoàng tinh	B – N	Rhizoma Polygonati	Polygonatum kingianum Coll et Hemsl – Convallariaceae
142	Hoạt thạch	N	Talcum	Talcum
143	Hòe hoa	N	Flos Styphnolobii japonici	Styphnolobium japonicum (L.) Schott – Fabaceae
144	Hồng hoa	B	Flos Carthami tinctorii	Carthamus tinctorius L. – Asleraceae
145	Húng chanh	N	Folium Plectranthi amboinici	Plectranthus amboinicus (Lour.) Spreng – Larniaceae
146	Hương gia bì	B – N	Cortex Periplocae radicis	Periploca sepium Bge. – Asclepiaceae
147	Hương nhu	N	Herba Ocimi	Ocimum spp. – Lamiaceae
148	Hương phụ	B – N	Rhizotna Cyperi	Cyperus rotundus L. – Cyperaceae
149	Huyền hồ	B	Tuber Corydalis	Corydalis yanhusuo (Y.H.Chou & Chun C. Hsu)W.T.Wang – Fumariaceae
150	Huyền sâm	B – N	Radix Scrophulariae	Scrophularia buergeriana Miq. – Scrophulariaceae
151	Huyết dụ	N	Folium Cordylines	Cordyline terminalis Kunth var. ferrea Bak.- Dracaenaceae
152	Huyết giác	N	Lignum Dracaenae cambodianae	Dracaena cambodiana Pierre ex Gagnep. – Dracaenaceae
153	Hy thiêm	N	Herba Siegesbeckiae	Siegesbeckia orientalis L. – Asteraceae
154	Ích mẫu	N	Herba Leonuri japonici	Leonurus japonicus Houtt. – Lamiaceae
155	Ích trí nhân	B	Fructus Alpiniae oxyphyllae	Alpinia oxyphylla Miq. – Zingiberaceae
156	Kê huyết đằng	N	Caulis Spatholobi suberecti	Spatholobus suberectus Dunn. – Fabaceae
157	Kê nội kim	B – N	Endothelium Corneum Gigeriae Galli	Gallus gallus domesticusBrisson – Phasianidae
158	Kha tử	B	Fructus Terminaliae chebulae	Terminalia chebula Retz. – Combretaceae
159	Khiếm thực	B	Semen Euryales	Euryale ferox Salisb. – Nymphaeaceae
160	Khiên ngưu  (Hắc sửu, Bạch sửu)	N	Semen Ipomoeae	Ipomoea purpurea (L.) Roth – Convolvulaceae
161	Khổ sâm	N	Folium et Ramulus Crotonis tonkinensis	Croton tonkinensis Gagnep. – Euphorbiaceae
162	Khổ qua	N	Fructus Momordicae charantiae	Momordica charantia L. – Curcubitaceae
163	Khoản đông hoa	B	Flos Tussilaginis farfarae	Tussilago farfara L. – Asteraceae
164	Khương hoàng	N	Rhizoma Curcumae longae	Curcuma longa L. – Zingiberaceae

 

165	Khương hoạt	B	Rhizoma et Radix Notopterygii	Notopterygium incisum Ting ex H. T. Chang – Apiaceae
166	Kim anh	B – N	Fructus Rosae laevigatae	Rosa laevigata Michx, – Rosaceae
167	Kim ngân (cuộng)	B – N	Caulis cum folium Lonicerae	Lonicera japonica Thunb; L. dasystyla Rehd; L. confusa DC; L. cambodiana Pierre ex Danguy – Caprifoliaceae
168	Kim ngân hoa	B – N	Flos Lonicerae	Lonicera japonica Thunb. – Caprifoliaceae
169	Kim tiền thảo	N	Herba Desmodii styracifolii	Desmodium styracifolium (Osb.) Merr. – Fabaceae
170	Kinh giới	N	Herba Elsholtziae ciliatae	Elsholtzia ciliata Thunb. – Lamiaceae
171	La bạc tử	B – N	Semen Raphani sativi	Raphanus sativus L. – Brassicaceae
172	La hán	B	Fructus Momordicae grosvenorii	Momordica grosvenoriumSwingle.- Cucurbitaceae
173	Lá khôi	N	Folium Ardisiae	Ardsia sylvestris Pitard. – Myrsinaceae
174	Lá lốt	N	Herba Piperis lolot	Piper lolot C.DC. – Piperaceae
175	Lá móng	N	Folium Lawsoniae	Lawsonia inermis L. – Lythraceae
176	Lá mỏ quạ	N	Folium  Maclurae cochinchinensis	Maclura cochinchinensis (Lour.) Corner -Moraceae
177	Lá muồng trâu	N	Folium Cassiae alatae	Cassia alata L.-Fabaceae
178	Lạc tiên	N	Herba Passiflorae foetidae	Passiflora foetida L. – Passifloraceae
179	Lai phục tử	N	Semen Raphani sativi	Raphanus sativus L. Brassicaceae
180	Lệ chi hạch	N	Semen Litchi	Litchi chinensis Sonn. – Sapindaceae
181	Liên kiều	B	Fructus Forsythiae suspensae	Forsythia suspensa (Thunb.) Vahl. – Oleaceac
182	Liên nhục	N	Semen Nelumbinis nuciferae	Nelumbo nucifera Gaertn. – Nelumbonaceae
183	Liên tâm	N	Embryo Nelumbinis nuciferae	Nelumbo nucifera Gaertn. – Nelumbonaceae
184	Liên tu	N	Stamen Nelumbinis	Nelumbo nucifera Gaertn. – Nelumbonaceae
185	Linh chi	B – N	Ganoderma	Ganoderma lucidum (Leyss ex. Fr.) Karst. – Ganodermataceae
186	Lô cam thạch	B	Calamina	Calamina
187	Lô căn	B	Rhizoma Phragmitis	Phragmites communis Trin. – Poaceae
188	Lô hội	N	Aloe	Aloe vera L. – Asphodelaceae
189	Lộc nhung	N	Cornu Cervi Pantotrichum	Cervus nippon Temminck
190	Long cốt	B	Os Draconis	Os Draconis
191	Long đởm thảo	B	Radix et rhizoma Gentianae	Gentiana spp. – Gentianaceae
192	Long não	N	Folium et lignum Cinnamomi camphorae	Cinnamomum camphora (L) Presl. – Lauraceae
193	Long nhãn	N	Arillus Longan	Dimocarpus longan Lour. – Sapindaccae
194	Lục thần khúc	B – N	Masa medicata fermentata	Massa medicata fermentala
195	Lưu hoàng	N	Sulfur	Sulfur

 

196	Mã đề	N	Folium Plantaginis	Plantago major L. – Plantaginaceae
197	Ma hoàng	B	Herba Ephedrae	Ephedra sp. – Ephedraceae
198	Ma hoàng căn	B	Rhizoma Ephedrae	Ephedra sinica Staff. – Ephedraceae
199	Mã tiền	B – N	Semen Strychni	Strychnos nux-vomica L. – Loganiaceae
200	Mạch môn	B – N	Radix Ophiopogonis japonici	Ophiopogon japonicus (L.f.) Ker Gawl, – Asparagaceae
201	Mạch nha	B	Fructus Hordei germinatus	Hordeum vulgare L. – Poaceae
202	Mạn kinh tử	B – N	Fructus Viticis trifoliae	Vitex trifolia L. – Verbenaceae
203	Mẫu kinh (Ngũ trảo lá có răng cưa)	N	Folium Viticis negundo	Vitex negundo L. – Verbenaceae
204	Mần trầu	N	Herba eleusinis indicae	Eleusine indica (L.) Gaertn.f – Poaceae
205	Mật mông hoa	B	Flos Buddlejae officinalis	Buddleja officinalis Maxim. – Loganiaceae
206	Mật ong	N	Mel	Mel
207	Mẫu đơn bì	B	Cortex Paeoniae suffruticosae radicis	Paeonia suffruticosa Andr. – Paeoniaceae
208	Mẫu lệ	N	Concha Ostreae	Ostrea gigas Thunberg. – Ostreidae
209	Mía dò	N	Rhizoma Costi	Costus specious (Koenig) Smith – Costaceae
210	Miết giáp	B – N	Carapax Trionycis	Trionyx sinensis Wiegmann – Trionychidae
211	Mơ tam thể	N	Herba Paederiae lanuginosae	Paederia lanuginosa Wall. – Rubiaceae
212	Mỏ quạ	N	Herba Maclurae cochinchinensis	Maclura cochinchinensis (Lour.) Corner -Moraceae
213	Mộc hương	B	Radix Saussureae lappae	Saussurea lappa Clarke. – Asteraceae
214	Mộc qua	B	Fructus Chaenomelis speciosae	Chaenomeles speciosa (Sweet) Nakai – Rosaceae
215	Mộc thông	B – N	Caulis Clematidis	Clematis armandii Franch. – Ranunculaceae
216	Một dược	B	Myrrha	Commiphora myrrha (Nees) Engl. – Burseraceae
217	Mù u	N	Calophylli inophylli	Calophyllum inophyllum L. – Clusiaceae
218	Muống biển	N	Herba Ipomoeae pescaprae	Ipomoea pescaprae (L.) Sweet.- Convolvulaceae
219	Mướp đắng (Khổ qua)	N	Herba Momordicae charantiae	Momordica charantia L. – Cucurbitaceae
220	Mướp gai (ráy gai)	N	Rhizoma Lasiae spinosae	Lasia spinosa Thw. – Araceae
221	Nga truật	N	Rhizoma Curcumae zedoariae	Curcuma zedoaria (Berg.) Roscoe – Zingiberaceae
222	Ngải cứu (ngải diệp)	N	Herba Artemisiae vulgaris	Artemisia vulgaris L. – Asteraceae
223	Ngấy hương	N	Herba Rubi conchinchinensis	Rubus conchinchinesis Tratt. – Rosaceae
224	Ngô công	B – N	Scolopendra	Scolopendra morsitans L. – Scolopendridae

 

225	Ngô thù du	B	Fructus Evodiae rutaecarpae	Evodia rutaecarpa (A. Juss) Hartley – Rutaceae
226	Ngọc trúc	B – N	Rhizoma Polygonati odorati	Polygonation odoratum (Mill.) Druce – Convallariaceae
227	Ngũ bội tử	B – N	Galla chinensis	Schlechtendalia chinensis Bell.
228	Ngũ gia bì chân chim	B – N	Cortex Schefflerae heptaphyllae	Scheflera heptaphylla (L.) Frodin – Araliaceae
229	Ngũ gia bì nam (Mạn kinh)	N	Cortex Viticis heterophyllae	Vitex heterophylla Roxb. – Verbenaceae
230	Ngũ gia bì gai	B – N	Cortex Acanthopanacis trifoliati	Acanthopanax trifoliatus (L.) Merr. – Araliaceae
231	Ngũ linh chi	B – N	Faeces Trogopteri	Trogopterus xanthipes Milne Edwrds, – Petauristidae
232	Ngũ vị tử	B – N	Fructus Schisandrae chinensis	Schisandra chinensis (Turcz.) Baill. – Schisandraceae
233	Ngưu bàng tử	B – N	Semen Arctii lappae	Arctium lappa L. – Asteraceae
234	Ngưu tất	B – N	Radix Achyranthis bidentatae	Achyranthes bidentata Blume. – Amaranthaceae
235	Nha đảm tử	B	Fructus Bruceae	Brucea javanica (L.) Merr. – Simarubaceae
236	Nhân sâm	B	Rhizoma et Radix Ginseng	Panax ginseng C.A.Mey – Araliaceae
237	Nhân trần	N	Herba Adenosmatis caerulei	Adenosma caeruleum R.Br. – Scrophulariaceae
238	Nhũ hương	B	Gummi resina Olibanum	Boswellia carterii Birdw. – Burseraceae
239	Nhục đậu khấu	B – N	Semen Myristicae	Myristica fragrans Houtt. – Myristicaceae
240	Nhục thung dung	B	Herba Cistanches	Cistanche deserticola Y. C. Ma – Orobanchaceae
241	Nữ trinh tử	B	Fructus Ligustri	Ligustrum lucidum L. – Fabaceae
242	Ô rô	N	Herba et radix Acanthi ilicifolii	Acanthus ilicifolius L, – Acanthaceae
243	Ô tặc cốt	N	Os Sepiae	Sepia escalenta Hoyle – Sepiidae
244	Ô dược	B	Radix Linderae	Lindera aggregata (Sims.) Kosterm. – Lauraceae
245	Ô mai	N	Fructus Armeniacae praeparatum	Prunus armeniaca L. – Rosaceae
246	Ổi	N	Folium Psidii guajavae	Psidium guajava L.- Myrtaceae
247	Phá cố chỉ (Bổ cốt chỉ)	B	Fructus Psoraleae corylifoliae	Psoralea corylifolia L. – Fabaceac
248	Phác tiêu	N	Natrium Sulfuricum	Natrium sulfuricum
249	Phan tả diệp	B	Folium Casside angustifoliae	Cassia angustifolia Vahl. Caesalpiniaceae
250	Phật thủ	N	Fructus Citri medicae	Citrus medica L. var. sarcodactylis (Noot.) Swingle. – Rutaceae
251	Phèn chua (bạch phàn)	N	Alumen	Sulfas Alumino potassicus

 

252	Phòng kỷ	B	Radix Stephaniae tetrandrae	Stephania tetrandra S. Moore – Menispermaceae
253	Phòng phong	B	Radix Saposhnikoviae divaricatae	Saposhnikovia divaricata(Turcz.) Schischk.- Apiaceae
254	Phù bình	N	Herba Pistiae	Pistia stratiotes L. – Araceae
255	Phụ tử (chế)	B – N	Radix Aconiti lateralis praeparata	Aconitum carmichaeli Debx. – Ranunculaceae
256	Phúc bồn tử	B – N	Fructus Rubi alceaefolii	Rubus alceaefolius Poir. – Rosaceae
257	Phục thần	B	Poria	Poria cocos (Schw.) Wolf. – Polyporaceae
258	Qua lâu nhân	B	Semen Trichosanthis	Trichosanthes spp. – Cucurbitaceae
259	Quả xộp (trâu cổ)	N	Fructus Fici Pumilae	Ficus Pumila L. – Moraccae
260	Quán chúng	B	Rhizoma Cyrtomii fortunei	Cyrtomium fotunei J.Smi – Polypodiaccae
261	Quất hạch	N	Semen Citri reticulatae	Citrus reticulata Blanco. – Rutaceae
262	Quất hồng bì	N	Fructus Clausenae lansii	Clausena lansium (Lour) Skeels. – Rutaceae
263	Quế chi	N	Ramulus Cinnamomi	Cinnamomum sp. – Lauraceae
264	Quế nhục	N	Cortex Cinnamomi	Cinnamomum spp. – Lauraceae
265	Quy bản	B – N	Carapax Testudinis	Testudo elongata Blyth – Testudinidae
266	Rau má	N	Herba Centellae asiaticae	Centella asiatica Urb. – Apiaceae
267	Râu mèo	N	Herba Orthosiphonis spiralis	Orthosiphon spiralis (Lour.) Merr. – Lamiaceae
268	Râu ngô	N	Styli et Stigmata Maydis	Zea mays L. – Poaceae
269	Rau sam	N	Herba Portulacae oleraceae	Portulaca oleracea L. – Portulacaceae
270	Rễ nhàu	N	Radix Morindae citrifoliae	Morinda citrifolia L.- Rubiaceae
271	Riềng	N	Rhizoma Alpiniae officinari	Alpinia officinarurn Hance. Zingiberaceae
272	Sa nhân	B – N	Fructus Amomi	Amomum spp. – Zingiberaceae
273	Sa sâm	B	Radix Glehniae	Glehnia littoralis Fr. Schmidt ex Miq. – Apiaceae
274	Sài hồ bắc	B	Radix Bupleuri	Bupleurum spp. – Apiaceae
275	Sài hồ nam	N	Radix et Folium Plucheae pteropodae	Pluchea pteropoda Hemsl. – Asteraceae
276	Sài đất	N	Herba Wedeliae	Wedelia chinensis (Osbeck) Merr. – Asteraceae
277	Sâm cau	N	Rhizoma Curculiginis	Curculigo orchtaides Gaertn. – Curculigonaceae
278	Sâm đại hành	N	Bulbus Eleutherinis subaphyllae	Eleutherine subaphylla Gagnep. – Iridaceae
279	Sâm ngọc linh	N	Rhizoma et Radix Panacis Vietnamensis	Panax Vietnamensis Ha et Grushv. – Araliaceae
280	Sim	N	Folium, Fructus et Radix Rhodomyrti tomentosae	Rhodomyrtus tomentosa (Ait.) Hassk – Myrtaceae

 

281	Sinh địa	B – N	Radix Rehmanniae glutinosae	Rehmannia glutinosa (Gaertn.) Libosch. – Scrophulariaceae
282	Sinh khương	N	Rhizoma Zingiberis recens	Zingiber officinale Rose. – Zingiberaceae
283	Sói rừng	N	Herba Sarcandrae glabrae	Sarcandra glabra – Chloranthaceae.
284	Sơn thù	B	Fructus Corni officinalis	Cornus officinalis Sieb, et Zucc. – Cornaceae
285	Sơn tra	B – N	Fructus Mali	Malus doumeri (Bois.) A. Chev. – Rosaceae
286	Sử quân tử	B – N	Fructus Quisqualis	Quisqualis indica L. – Combretaceae
287	Tam lăng	B	Rhizoma Sparganii	Sparganium stoloniferum Buch. Ham. – Sparganiaceae
288	Tam thất	B	Radix Panasis notoginseng	Panax notoginseng (Burk.) F. H. Chen – Araliaceae
289	Tầm xoong	N	Herba Atalaniae	Atalania buxifolia (Poir.) Olive. – Rutaceae
290	Tầm xuân	N	Herba Rosae multiflorae	Rosa multiflora Thunb. – Rosaceae
291	Tân di	B	Flos Magnoliae liliflorae	Magnolia liliflora Dear.– Magnoliaceae
292	Tần giao	B	Radix Gentianae macrophyllae	Gentiana macrophylla Pall. – Gentianaceae
293	Tang bạch bì	B – N	Cortex Mori albae radicis	Morus alba L. – Moraceae
294	Tang chi	N	Ramulus Morri albae	Morus alba L. – Moraceae
295	Tang diệp	N	Folium Mori albae	Morus alba L. – Moraceae
296	Tang ký sinh	N	Herba Loranthi gracilifolii	Loranthus gracilifolius Schult. – Loranthaceae
297	Tang phiêu tiêu	B – N	Cotheca Mantidis	Mantis religiosa L. – Mantidae
298	Tang thầm (quả dâu)	B – N	Fructus Mori albae	Morus alba L. – Moraceae
299	Tạo giác thích	B – N	Spina Gledischiae australis	Gledischia australis Hemsl. – Caealpiniaceae
300	Táo nhân	B – N	Semen Ziziphi mauritianae	Ziziphus mauritiana Lamk. – Rhamnaceae
301	Tế tân	B	Radix et Rhizoma Asari	Asarum heterotropoides Kitag. – Aristolochiaceae
302	Thạch cao	N	Gypsum fibrosum	Gypsum fibrosum
303	Thạch hộc	B – N	Herba Dendrobii	Dendrobium spp. – Orchidaceae
304	Thạch lưu bì	N	Pericarpium Punicae Granati	Punica granatium L. – Punicaceae
305	Thạch quyết minh	N	Concha Haliotidis	Haliotis sp. – Haliotidae
306	Thạch vĩ	B – N	Herba pyrrosiae linguae	Pyrrosia lingua (Thumb.) Fawell – Polypodiaceae
307	Thạch xương bồ	B – N	Rhizoma Acori graminei	Acorus gramineus Soland. – Araceae
308	Thăng ma	B	Rhizoma Cimicifugae	Cimicifuga sp. – Ranunculaceae
309	Thần sa	B	Sinnabaris

 

310	Thanh bì	B – N	Pericarpium Citri reticulatae viridae	Citrus reticulata Blanco. – Rutaceae
311	Thanh táo	N	Herba Justiciae	Justicia gendarussa L – Acanthaceae
312	Thanh tương tử	N	Semen Celosiae	Celosia argentea L. – Amaranthaceae
313	Thảo quả	N	Fructus Amomi aromatici	Amomum aromaticum Roxb. – Zingiberaceae
314	Thảo quyết minh	N	Semen Cassiae torae	Cassia tora L. – Fabaceae
315	Thị đế	B – N	Calyx Kaki	Diospyros kaki L.f. – Ebenaceae
316	Thiên hoa phấn	B	Radix Trichosanthis	Trichosanthes kirilowii Maxim. – Cucurbitaceae
317	Thiên ma	B	Rhizoma Gastrodiae elatae	Gastrodia elata Bl. – Orchidaceae
318	Thiên môn đông	B – N	Radix Asparagi cochinchinensis	Asparagus cochinchinensis(Lour.) Merr. – Asparagaceae
319	Thiên nam tinh	N	Rhizoma Arisaemae	Arisaema balansae Engl..- Araceae
320	Thiên niên kiện	N	Rhizoma Homalomenae occultae	Homalomena occulta (Lour.) Schott – Araccae
321	Thổ hoàng liên	B – N	Rhizoma Thalictri foliolosi	Thalictrum foliolosum DC. – Ranunculaceae
322	Thổ bối mẫu	B	Bulbus Pseudolaricis	Pseudolarix kaempferi Gord.- Cucurbitaccae
323	Thổ phục linh	N	Rhizoma Smilacis glabrae	Smilax glabra Roxb. – Smilacaceae
324	Thỏ ty tử	B	Semen Cuscutae	Cuscuta chinensis Lamk. – Cuscutaceae
325	Thông thảo	B	Medulla Tetrapanacis	Tetrapanax papyrifera (Hook.) K. Koch – Araliaceae
326	Thủ cung (Thạch sùng)	N	Scorpio Hemidactyli	Hemidactylus frenatus Schlegel- Gekkonidae
327	Thục địa	B – N	Radix Rehmanniae glutinosae praeparata	Rehmannia glutinosa (Gaertn.) Libosch. – Scrophulariaceae
328	Thương lục	B – N	Radix Phytolaccae	Phytolacca esculenta Van Houtle – Phytolaccaceae
329	Thương nhĩ tử (Ké đầu ngựa)	B – N	Fructus Xanthii strumarii	Xanthium strumarium L. – Asteraceae
330	Thương truật	B	Rhizoma Atractylodis	Atractylodes lancea (Thunb.) DC. – Asteraceae
331	Thủy xương bồ	N	Rhizoma Acori calami	Acorus calamus L. – Araceae
332	Thuyền thoái	B – N	Periostracum Cicadae	Crytotympana pustulataFabricius – Cicadidae
333	Tiên hạc thảo	B – N	Herba Agrimoniae	Agrimonia pilosa Ledeb. Nakai. – Rosaceae
334	Tiền hồ	B	Radix Peucedani	Peucedanum spp. – Apiaceae
335	Tiểu hồi	B – N	Fructus Foeniculi	Foeniculum vulgare Mill. – Apiaceae
336	Tiểu kế	B – N	Radix Cirsii segenti	Cirsium segetum Bunge – Asteraceae
337	Tiểu mạch	N	Fructus Tritici aestivi	Triticum aestivum L. – Poaceae
338	Tô mộc	N	Lignum sappan	Caesalpinia sappan L. – Fabaceae
339	Tô ngạnh	N	Caulis Perillae	Perilla frutescens (L.) Britt. – Lamiaceae

 

340	Tô tử (Tía tô hạt)	N	Semen Perillae frutescensis	Perilla frutescens (L.) Britt. – Larniaceae
341	Tô diệp	N	Folium Perillae	Perilla frutescens (L.) Britt. – Lamiaceae
342	Toàn phúc hoa	B	Flos Inulae	Inula japonica Thunb. – Asteraceae
343	Toàn yết	B – N	Scorpio	Buthus martensii Karsch. – Buthidae
344	Trắc bách diệp	B – N	Cacumen Platycladi	Platycladus orientalis (L.) Franco – Cupressaceae
345	Trạch tả	N	Rhizoma Alismatis	Alisma plantago-aquatica L. var. orientate (Sammuels) Juzep. – Alismataceae
346	Tràm	N	Ramulus cum Folium Melaleucae	Melaleuca cajeputi Powell. – Myrtaceae
347	Trâm bầu	N	Folium et Cortex Combreti quadrangulae	Combretum quadrangula Kusz. – Combretaceae
348	Trần bì	B – N	Pericarpium Citri reticulatae perenne	Citrus reticulata Blanco. – Rutaceae
349	Trân châu mẫu	N	Margarita	Pteria martensii Dunker, – Pteridae
350	Trầu không	N	Folium Piperis betle	Piper betle L. – Piperaceae
351	Tri mẫu	B	Rhizoma Anemarrhenae	Anemarrhena asphodeloidesBge. – Liliaceae
352	Trinh nữ (xấu hổ)	N	Herba Mimosae pudicae	Mimosa pudica L. – Mimosaceae
353	Trinh nữ hoàng cung	N	Folium Crini latifolii	Crinum latifolium L. – Amaryllidaceae
354	Trư linh	B	Polyporus	Polyporus umbellatus (Pers.) Fries – Polyporaceae
355	Trúc diệp (Lá tre)	N	Folium Bambusae vulgaris	Bambusa vulgaris Schrad. ex J.C.Wendl – Poaceae
356	Trúc nhự	B – N	Caulis bambusae in teaniis	Bambusa sp; Phyllostachys sp Poaceae
357	Trung quân	N	Herba Ancistrocladi	Ancistrocladus scandens (Lour.) Merr.- Ancistrocladaceae
358	Tử thảo	B	Radix Lithospermi	Lithospermum erythrorhizonSieb, et Zucc. – Boraginaceae
359	Tử uyển	B	Radix et Rhizoma Asteris	Aster tataricus L.f. – Asteraceae
360	Tục đoạn	B – N	Radix Dipsaci	Dipsacus japonicus Miq. -Dipsacaceae
361	Tỳ bà diệp	B – N	Folium Eriobotryae japonicae	Eriobotrya japonica (Thunb.) Lindl. – Rosaceae
362	Tỳ giải	B – N	Rhizoma Dioscoreae	Dioscorea septembolaThunb.,D. futschanensis Uline ex R.Kunth, D. tokoro Makino – Dioscoreaceae
363	Uất kim	N	Radix Curcumae	Curcuma longa L. – Zingiberaceae
364	Uất lý nhân	B-N	Semen Pruni	Prunus humilis Bge
365	Uy linh tiên	B	Radix et Rhizoma Clematidis	Clematis chinensis Osbeck. – Ranunculaceae
366	Vàng đắng	N	Caulis Coscinii fenestrati	Coscinium fenestratum(Gaertn.) Colebr.- Menispermaceae
367	Viễn chí	B	Radix Polygalae	Polygala spp. – Polygalaceae
368	Vỏ đỗ xanh	N	Pericapium Semen Vignae aurei	Vigna aureus Roxb. – Fabaceae
369	Vọng cách	N	Folium Premnae corymbosae	Premna corymbosa Rottl. Ex Willd. – Verbenaceae
370	Vông nem	N	Folium Erythrinae	Erythrina variegata L. – Fabaceae
371	Vú bò	N	Herba Fici	Ficus heterophyllus L, – Moraceae
372	Vừng đen	N	Semen Sesami	Sesamum indicum L. – Pedaliaceae
373	Vương bất lưu hành	B – N	Semen Vaccariae	Vaccaria segetalis NeckCarryophylaceae
374	Vương tôn (Gắm)	N	Caulis et Radix Gneti montani	Gnetum montanum Mgf. – Gnetaceae
375	Xạ can	N	Rhizoma Belamcandae	Belamcanda chinensis (L.) DC. – Iridaceae
376	Xạ hương	B-N	Moschus	Moschus moschiferus L.Cervidae
377	Xà sàng tử	B – N	Fructus Cnidii	Cnidium monnieri (L) Cuss – Apiaceae
378	Xa tiền tử	B – N	Semen Plantaginis	Plantago major L. – Plantaginaceae
379	Xạ đen	N	Herba Ehretiae asperulae	Ehretia asperula Zoll.& Mor.- Boraginaceae
380	Xích đồng nam	N	Herba Clerodendri infortunati	Clerodendrum infortunatum L. – Verbenaceae
381	Xích thược	B	Radix Paeoniae	Paeonia lactiflora Pall – Ranunculaceae
382	Xoan nhừ	N	Cortex Choerospondiacis	Choerospondias axillaris
383	Xuyên bối mẫu	B	Bulbus Fritillariae	Fritillaria cirrhosa D. Don – Liliaceae
384	Xuyên khung	B – N	Rhizoma Ligustici wallichii	Ligusticum wallichii Franch. – Apiaceae
385	Xuyên luyện tử	B	Fructus Meliae toosendan	Melia toosendan Sid. Et Zuce L. – Melíaceae
386	Xuyên tâm liên	B – N	Herba Andrographitis paniculatae	Andrographis paniculata Burun.f. – Acanthaceae
387	Xuyên tiêu	B – N	Fructus Zanthoxyli	Zanthoxylum spp. – Rutaceae
388	Ý dĩ	B – N	Semen Coicis	Coix lachryma-jobi L. – Poaceae

*Ghi chú:

B:chỉ dược liệu (cây, con, khoáng vật) làm thuốc được nuôi trồng, khai thác từ nước ngoài

N:chỉ dược liệu (cây, con, khoáng vật) làm thuốc được nuôi trồng, khai thác trong nước