Học thuyết tinh, khí, huyết, tân dịch, thần

1. TINH

Tinh là cơ sở vật chất của sự sống con người và các loại hoạt động cơ năng của cơ thể.
Nguồn gốc của tinh: “Tinh tiên thiên” do bố mẹ truyền lại. “Tinh hậu thiên” do chất dinh dưỡng của đồ ăn tạo ra.
“Tinh hậu thiên” do tỳ vị vận hóa và phân bổ ở các tạng phủ nên còn gọi là “tinh tạng phủ”.
Hai nguần tinh tiên thiên và hậu thiên bổ xung cho nhau tham gia vào việc sinh dục và phát dục của cơ thể.

2. KHÍ

Khí là một thành phần cấu tạo của cơ thể, là chất cơ bản duy trì sự sống của con người, có tác dụng thúc đẩy huyết và các công năng tạng phủ kinh lạc hoạt động.
Khí có ở khắp nơi, ngoài tác dụng chung trên nó còn có tác dụng riêng phụ thuộc vào nơi nó cơ trú, như thận khí, can khí, vị khí, kinh khí…
Nguồn gốc của khí do tiên thiên hoặc hậu thiên tạo thành, người ta hay nói đến 4 loại nguyên khí là nguyên khí, tông khí, dinh khí và vệ khí.

Nguyên khí

Còn gọi là sinh khí, chân khí, khí của chân nguyên, do tinh của tiên thiên sinh ra, được tàng trữ ở thận, sau này được khí của hậu thiên bổ sung không ngừng.
Thông qua chức năng phân bố của phủ tam tiêu, nguyên khí đi đến các tạng phủ và thúc đẩy các chức năng của các tạng phủ hoạt động và thúc đẩy quá trính sinh trưởng và phát dục của cơ thể. Nguyên khí đầy đủ thì than thể khoẻ mạnh, ngược lại nếu không đầy đủ thì tạng phủ suy kém, giảm công năng hoạt động, sức chống đỡ với bệnh tật kém.

Tông khí

Là do khí trời và chất tinh vi đồ ăn do tỳ vận hoá sinh kết hợp tạo thành, sự vận hành của khí huyết, hô hấp, phát ra tiếng nói, hoạt động chân tay đều có lien quan mật thiết với tong khí. Tông khí giảm sút còn gây ra các chứng ứ huyết.

Dinh khí

Hay gọi là doanh khí: là do chất tinh vi của đồ ăn uống được tỳ vận hoá tạo thành, đi vào mạch và thành một bộ phận của huyết dịch, theo huyết dịch đi đến toàn thân nuôi cơ thể. Dinh khí có tác dụng sinh ra huyết và dinh dưỡng của toàn thân

Vệ khí

Bắt nguồn từ tiên thiên, do dương khí của thận sinh ra, được bổ sung không ngừng bằng chất tinh vi của đồ ăn do tỳ vận hoá ra, vệ khí hoạt động được là nhờ vào sự tuyên phát của phế. Vì vậy vệ khí có gốc tại hạ tiêu (thận), được nuôi dưỡng do trung tiêu (tỳ), khai phát tại thượng tiêu (phế).

3. HUYẾT

Huyết được tạo thành do chất tinh vi của thuỷ cốc được tỳ vận hoá ra, do dinh khí đi trong mạch, và do tinh tàng trữ tại thận cùng tạo ra. Vì vậy huyết có quan hệ rất mật thiết với các tạng tỳ phế và thận.
Được khí thúc đẩy, huyết đi theo mạch để nuôi dưỡng toàn thân. Bên trong là ngũ tạng, lục phủ và bên ngoài là cơ nhục gân cốt. do vậy khí huyết đầy đủ thì cơ thể khoẻ mạnh cơ nhục, xương cốt rắn chắc.

4. TÂN DỊCH

Tân dịch là chất nước của cơ thể, chất trong là tân, chất đục là dịch.
Tân dịch cũng do chất dinh dưỡng đồ ăn uống sinh ra, nhờ vào chức năng khí hoá của tam tiêu mà đi vào các tạng phủ, khớp xương, nước bọt, dịch dạ dày…
Tân di toàn thân, tưới và nuôi dưỡng các tạng phủ, cơ nhục, kinh mạch, da và tạo thành huyết dịch,không ngừng bổ sung nước cho huyết dịch.
Dịch bổ sung cho tinh, tủy, làm cho các khớp xương cử động dễ dàng, làm nhuận da lông.

5. THẦN

Thần là sự hoạt động về tinh thần, về ý thức và tư duy của con người.Là biểu hiện ra bên ngoài của tinh, khí, huyết, tân dịch.
Thần còn là sự biểu hiện của tình trạng sinh lý và bệnh lý của lục phủ ngũ tạng trong cơ thể.
Tinh và khí là cơ sở vật chất của thần, do tinh tiên thiên và hậu thiên sinh ra. Trong cơ thể khí huyết thịnh vượng, ngũ tạng lục phủ điều hoà thì tinh thần sung túc.
Trong chẩn đoán thì tình trạng tinh thần của con người có giá trị chẩn đoán rất lớn để đánh giá và tiên lượng bệnh “còn thần thì sống, mất thần thì chết”

Nguồn: Y học cổ truyền căn bản